Koordinatlar: 37°47′00″K 122°25′00″B / 37.7833333°K 122.4166667°B / 37.7833333; -122.4166667

San Francisco (/sˈan.frˈansˌisko/), (Resmi ad: City and County of San Francisco) Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinin kuzeyinde San Francisco Körfezi Bölgesi'nde en önemli kültürel ve finansal merkez.

Şehir, San Francisco Yarımadası'nın kuzeyine kurulmuştur. Şehrin batısında Büyük Okyanus, kuzey ve doğusunda ise San Francisco Körfezi bulunur. Kaliforniya'da idari bakımdan San Francisco Konsololide Edilmiş Şehir ve Kontluğu niteliğini taşıyan tek şehirsel yerel idare birimidir. Bu idari bölgenin yüzölçümü resmen 600.6 km² olup bunun %79.79'u su alanı ve San Fancısco Yarımadası'nın kuzeyinde bulunan 121.4 km²'si ise kara alanıdır.^[3]

1776 yılında İspanyollar, bugün Golden Gate köprüsünün bulunduğu yere bir kale ve adı Assisili Francesco ile anılan bir Hıristiyan Misyoner binası yaptı. 1848'de başlayan Kaliforniya Altına Hücum döneminde şehir çok hızlı bir şekilde büyüdü ve kısa sürede Batı Kıyısı'nın en büyük şehri konumuna ulaştı. San Francisco 1906 yılında meydana gelen yıkıcı deprem ve yangınlarla adeta yok oldu, fakat kısa sürede tekrar inşa edildi. II. Dünya Savaşı boyunca San Francisco Pasifik Cephesi'ne çok sayıda asker göndermiştir. Savaştan sonra; görevdeki askerlerin dönüşü, büyük göç dalgası, bölgedeki liberalcilik akımı ve diğer faktörlerle şehir hızla büyümüştür. Gelişen hippi akımı, gay hakları hareketi ile San Francisco, Birleşik Devletler içerisinde liberalizmin adeta kalesi durumuna gelmiştir.

Günümüzde San Francisco bir uluslararası finans, ulaşım ve kültür merkezidir. Şehir ayrıca yaz sisleri, dik kayaları, ilginç tramvay sistemi, Çin mahalleleri ve içlerinde Golden Gate Köprüsü'nü de bulunduran modern ve Viktorya Mimarisi ile popüler bir turizm merkezidir.

Tarih

San Francisco şehrine ait en eski yerleşim ile ilgili arkeolojik kanıtlar, ilk yerleşimin MÖ 3000 yılında yapıldığını gösterir.^[4] Ohlone yerlileri bölgeyi Kuzey Kaliforniya'yı 6. yüzyıl civarı ele geçirmişlerdir.^[5] Bu kabilelerin bulunduğu bölgelere, 16. yüzyılın başından itibaren İspanya tarafından göz dikildi. Böylece bölge halkı 1769'a kadar Avrupalılarla göreceli olarak ilişkilerde bulundular. 1769'dan itibaren Gaspar de Portola'nın liderliğini üstlendiği bir grup Yukarı Kaliforniya'yı sömürgeleştirmek için bir takım keşiflerde bulundular ve San Francisco Körfez Bölgesi'nin varlığını öğrendiler.^[6] Yedi yıl sonra, 1776'da, Juan Bautista de Anza tarafından yönetilen bir grup keşifçi, daha sonraları José Joaquin Moraga tarafından kurulacak olan San Francisco Garnizonu için arazi belirlediler. Aynı yıl, Fransisken misyoneri Francisco Palóu, Assisili Francesco Misyonerlik Binası'nı (Mission Dolores) kurdu.^[7] Ohlone yerlilerinden bir kabile olan ve bölgede çok sayıda yerleşim yeri bulunan Yelamular bölgedeki misyonerlik faaliyetleri ile Katolik mezhebine geçmiştir.

Bölge, 1821'de İspanya'dan bağımsızlığını kazanarak Meksika'nın bir parçası haline geldi. Meksika yönetimi altındaki bölgede misyonerlik faaliyetleri kademeli olarak azaltıldı ve bölge özelleştirildi. 1835'te İngiliz William Richardson bölgenin ilk bağımsız çiftliğini Portsmouth Meydanı civarına kurdu.^[8] . Richardson, bölgenin belediye başkanı Francisco de Haro ile bölgenin planlamasını yaptı ve bölgeyi Yerba Buena adıyla Amerikan yerleşimcilerine açtı. Komodor John D. Sloat, Meksika-Amerika Savaşı savaşı sırasında, 7 Temmuz 1846'da Kaliforniya'yı Birleşik Devletler'e katmak istedi ve Yüzbaşı John B. Montgomery bu amaca iki gün sonra ulaştı. Yerba Buena adı ertesi yıl San Francisco olarak değiştirildi^[9] ve Meksika bölgeyi savaş sonunda resmi olarak Birleşik Devletler'e terk etti. San Francisco tersane ve liman açısından bir cazibe merkezi olmasına rağmen zorlu coğrafyası ile hala küçük bir yerleşim merkeziydi.^[10]

Kaliforniya Altına Hücumu bir sel gibi altın arayıcılarını bölgeye çekti. Altın arayıcıları San Francisco'dan, şehrin hısım şehri Benicia'ya kadar biriktiler.^[11] Bölgenin çok sayıda insan çekmesiyle 1848'de 1.000 civarı olan nüfus 1849'da 25.000'e ulaşmıştı.^[12] Zenginlik vaadi o kadar büyüktü ki San Francisco limanına ulaşan gemi tayfaları, limana gelir gelmez gemilerini yüzüstü bırakarak hızla limandan uzaklaşıyor; altın aramaya koyuluyorlardı.^[13] Kaliforniya kısa sürede imtiyazlı eyalet oldu ve Birleşik Devletler Ordusu San Francisco Körfezi'nin güvenliğini sağlamak amacıyla Golden Gate bölgesinde Fort Point Kalesini ve Alcatraz Adası'na bir hisar kurdu. Bölgede gümüşün bulunması ile nüfus inanılmaz derecede arttı.^[14] Sürekli şehre gelen madenciler ile şehir geniş bir alana yayıldı. Kanunsuzluk yaygın hale geldi ve şehrin Barbary Coast kısmı cinayet, fuhuş ve kumarıyla kötü bir nam saldı.^[15]

Girişimciler, Altına Hücum'dan kaynaklanan zenginliklerini kulllanmak istediler. Bu girişimler içinde ilk kazananlar ilk fark edileni 1852'de kurulan Wells Fargo olmak üzere bankacılık sektörü ve demiryolu sektörüydü. San Francisco Limanı'nın gelişmesi ile şehir bir ticaret merkezi haline geldi. Bölge halkının ihtiyaçlarına cevap vermek adına birçok firma açılmıştı. Bunlardan bazıları Levi Strauss'in kurduğu kumaş mamülleri ticarethanesi ve Domingo Ghirardelli'nin kurduğu çikolata fabrikasıdır. Şehre yeni göç eden işçiler, şehrin çok dilli olmasına neden oldu. Demiryollarında çalışan Çinliler, Çin Mahallesi'ni kurdular. İlk tramvay 1873 yılında Clay Street'ta faaliyete gçmiştir. Şehirdeki Viktorya evleri bu dönemde şeklini almaya başlamış ve şehrin sivil liderlerinin bölgeye bir park açılması ile ilgili kampanyaları, Golden Gate Parkı'nın planlanması ile sonuçlamıştır. San Franciscolular nitelikli okullar, kiliseler, tiyatrolar gibi sosyal yaşam binaları inşa etmişlerdir.^[16] Sonraki yüzyılda; San Francisco, dikkat çekici stili, görkemli otelleri ve Nob Hill'deki gösterişli köşkleri ile bilinir oldu.^[17]

18 Nisan 1906'da saat 5:12 sularında, büyük bir deprem San Francisco'yu ve Kuzey Kaliforniya'yı vurdu. Birçok binanın sarsıntıdan yıkılmasıyla birlikte, gaz hatlarındaki kopmalar yangına sebep oldu. Yangın şehre yayıldı ve birkaç gün kontrol altına alınamadı. Su şebekesinin servis dışı kalmasıyla beraber; askeri birimler yangını frenlemek adına bir yangın önleme şeridi oluşturmaya karar verdiler ve dinamitle bazı binaları patlattılar.^[19] San Francisco'nun özünü de oluşturan şehir merkezi de dahil olmak üzere kentin dörtte üçü küle döndü.^[20] Yayımlanan raporda 498 kişinin yaşamını yitirdiğini açıklansa da, günümüz tahminleri bu sayının 3,000'den fazla olduğunu gösteriyor.^[21] Şehrin o günkü nüfusu olan 400,000 kişinin yarısından fazlası da evsiz kalmıştır.^[22] Evsizler geçici olarak Golden Gate Parkı'na, sahile ve birçok yere geçici çadırlar kurmuşlardır. Birçok insan bölgeyi terk ederek Doğu Körfezi'ne göç etmiştir.

Yıkılan şehir çok hızlı bir şekilde yeniden inşa edildi. San Franciscolular, şehri en kısa sürede yeniden inşa etmeyi, şehrin tamamını kare şeklinde dizayn etmeye tercih ettiler.^[23] Amadeo Giannini'nin daha sonra Amerika Bankası adını alacak olan İtalya Bankası geçim kaynağı yok olmuş insanlara kredi verdi. Nob Hill'de yıkılan köşklerin yerine büyük oteller inşa edildi. Belediye Binası yeniden yerinde yükseldi ve şehir Panama Kanalı'nın açıldığı gün 1915'te yeniden doğumunu kutladı.^[24]

Takip eden yıllarda şehir finansal bir merkez olma durumunu sağlamlaştırdı; 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı gerçekleştiğinde hiçbir San Francisco menşeli banka batmadı.^[25] Gerçekten de kriz San Francisco'yu teğet geçmişti. Krizin tepe noktasında dahi San Francisco, iki devasa mühendislik projesini; San Francisco – Oakland Körfez Köprüsü'nü ve Golden Gate Köprüsü'nü sırasıyla 1936 ve 1937 yıllarında bitirmişti. Bu periyotta daha önceleri askeri amaçla kullanılan Alcatraz, yüksek derecede suç işleyen Al Capone gibi mahkûmlara ev sahipliği yapan bir cezaevine dönüştürüldü. San Francisco yeniden kazandığı azametini Dünya Fuarı'nı gerçekleştirerek göstermiştir.

II. Dünya Savaşı boyunca San Francisco Tershanesi Pasifik Cephesi'ne yapılan operasyonlar için merkez konumuna geldi.^[26] Savaş yüzünden birçok insan askere alındı. Savaş sonrasında göreve gidenler geri döndü ve bunların yerine çalışmaya gelenlerin çoğu şehirde kalmayı tercih ettiler. Birleşmiş Milletler kuruluş belgesi olan Birleşmiş Milletler Sözleşmesi 1945 yılında Konferans bu kentte imzalandı. Yine Japonya ile savaşı bitiren antlaşması da 1951 yılında bu kentte imzalanmıştır.

1950'ler ve 60'larda, kentsel dönüşüm projesiyle özellikle şehrin batı tarafında geniş bir yıkım ve yeniden inşa gerçekleşti. Daha önceleri vatandaşlar tarafından karşı çıkılan ve yapımı durdurulan çevre yolu projeleri hayata geçirildi.^[27] 1972 yılında Transamerica Piramidi yapıldı^[28] ve 1980'lerdeki Manhattanlılaşma ile şehir merkezi bölgelerinde yüksek yapılı gökdelenler yükseldi.^[23] Bölgedeki liman aktiviteleri Oakland'a kaydı ve şehir turizme döndü. Turizm şehir ekonomisinin en önemli gelir kalemi oldu. Banliyölerdeki hızlı büyüme ile San Francisco büyük bir demografik değişime uğradı. Şehirdeki en büyük grup olan beyaz nüfus şehri terk etti ve Amerika Birleşik Devletleri'ne Asya ve Latin Amerika'dan yeni göç eden insanlar şehrin en büyük nüfus grubunu oluşturdular.^[29][30] Bu süreçte San Francisco karşıt kültürlerin kavşağı konumuna geldi. 1950'lerde Beat Kuşağı San Francisco Rönesansı'nı gerçekleştirdiler ve North Beach semtine yerleştiler.^[23] 1960'lar boyunca Hippiler Haight-Ashbury'de toplandılar ve 1967'de Summer of Love'da doruk noktalarına ulaştılar.^[31] 1970'lerde şehir gay hakları hareketinin merkezi konumuna geldi. The Castro kent bölgesi, gay belediyesi haline geldi.^[32]

1989 Loma Prieta depremi, Körfez Bölgesi'nde yıkıma ve yaşam kayıplarına neden oldu. Deprem San Francisco'da özellikle Marina ve South of Market bölgelerindeki binalarda hasara neden oldu. Embarcadero Çevre yolu ve Merkezi Çevre yolu çöküntülere uğradı. Bütün bunlar; şehrin tarihi bölgelerini ıslah etmesine neden oldu.

1990'ların sonuna kadar olan süreçte internet teknolojisinin gelişmesi yeni bir iş sahasının oluşmasına ve birçok yeni şirketin açılmasına vesile oldu. Yatırımcıların ve bilgisayar mühendislerinin, daha sonra satış ve pazarlama uzmanlarının şehre göçü ile sosyal manzara değişti. Şehrin fakir bölgeleri hızla zenginleşti. 2001 yılında gelişen olumsuz olaylarla, kurulmuş birçok şirket battı ve bu şirketin elemanları şehri terk etti. Buna karşın yüksek teknoloji ve yatırımcılık, San Francisco ekonomisinin dayanak noktasını oluşturmaya devam etmektedir.^[33]

Demografi

San Francisco konsolide şehir ve kontluğu sınırları içinde bulunan toplam nüfus (2013 Nüfus Tahmini itibarıyla) 825,111 kişi olup böylece bu sınırlar içindeki nüfus yoğunluğu 6,800 kişi/km² olmaktadır. Böylece bu sınırlar içinde San Francisco, Kaliforniya eyaleti içinde bulunan (200,000 'den daha fazla nüfuslu olarak tanımlanan) büyük şehirlerden en yoğun nüfuslu olanıdır ve New York Şehrinden sonra tüm ABD'de ikinci sırada nüfus yoğunluğu olan büyük şehir olmaktadır. Nüfus sayısına göre ise San Francisco Kaliforniya eyaletinde (Los Angeles, San Diego ve San Jose'den sonra) dördüncü sırada ve tüm ABD şehirleri içinde ise 15. kalabalık şehir sırasında olmaktadır. Şehir ile varoşları ile birlikte oluşan "Şehirleşmiş Büyük San Francisco" nüfusu 3,273,190 kişi ve "ABD Nüfus Sayım Bürosu"'nun metropoliten bölge tanımlamasına göre 9,128 km² yüzey alanlı "San Francisco Metropoliten Bölgesi"'nin nüfusu yaklaşık 4,335,391 kişi olduğu tahmin edilmiştir. Bunlardan daha büyük "San Francisco Körfezi Bölgesi Birleşik İstatistik Bölgesi" veya "San Jose-San Francisco-Oakland" bölgesinin nüfusunun ise yaklaşık 8.4 milyon kişi olduğu bildirilmektedir.

Semtler

San Francisco Golden Gate Köprüsü'nü haritanızın tepesine aldığınızda karşınıza aslında son derece düzgün yapılanmış bir şehir çıkacaktır. Doğusunda Golden Gate’e gidene dek birçok Pier (rıhtım), köprü girişinin batısında ise Pasifik’in en güzel manzaralarını sunan sahil yolları mevcuttur. Toplu taşımanın kolaylıkla sağlandığı bu şehirde, (yine Kaliforniya eyaletinde bulunan Los Angeles’a nazaran çok küçük olduğu için) bir bölgeden diğerine geçiş kolay ve çabuktur. Coit Tower ve Twin Peaks’den şehrin hemen tümünü kuşbakışı görebilir, Fisherman’s Wharf’tan Alcatraz’a bakarken mahkûmların bu kadar kısa mesafeyi yüzerek neden kaçmadığına hayret edebilirsiniz. Russian Hill, Nobb Hill, China Town ve Golden Gate Park şehri ilk ziyaret edenlerin gözbebeği olmayı hak eder. Siz siz olun, bu şehire kadar gelmişken merak edip Golden Gate Köprüsü’nü aşarak kuzeyindeki şehirleri de gezin. Kaliforniya şarabının tadına bakmak için doğru bölgedesiniz. Öte yandan komşuluk, aile ve ghetto yaşamın kaynaştığı Mission Street ise Hispanik, Yakındoğu ve Siyah kültürün izlerini taşır.

Konaklama

San Francisco Amerika’nın önde gelen şehirlerinden olduğu için hemen hemen tüm büyük otel zincirlerinin bir şubesini şehrin merkezinde bulmak mümkündür. Fakat şehri biraz daha San Francisco usulü yaşamayı tercih ederseniz, Bed & Breakfast (yatak ve kahvaltı) tarzı hizmet veren Viktorya tarzı evlerden birinde kalmanız tavsiye edilir. Şehrin içinde ulaşım kolay olduğundan hangi bölgede kalırsanız kalın farketmeyecektir.

Unutmayın: Fisherman’s Wharf ziyaretçilerin hem gözbebeği, hem de son derece konforlu otelleri barındıran bir bölgedir.

Kültür

Şehirde içerik açısından zengin kitap evleri, kültürel ve sanatsal aktiviteler bulunur.

Alışveriş

Diğer tüm Amerikan şehirlerinde olduğu gibi, San Francisco’da da tüm mağazaları kolaylıkla bulabilirsiniz. San Francisco aynı zamanda sunduğu turist atraksiyonlarının sayısına bağlı olarak sonsuz hediyelik eşya seçeneği sağlayan bir şehirdir. Unutmayın: Çin’den sonra en hakiki Çin eşyası bulabileceğiniz yerlerden biri de San Francisco’nun meşhur ChinaTown (Çin Mahallesi) bölgesidir.

Yemek

Dünyada tek bir şehirde yemek yeme imkanınız olacaksa San Francisco şehri restoranlarını tavsiye ederiz. Bütün ülke mutfaklarını bir arada bulmanın yanı sıra, parmaklarınızı yedirtecek derecede leziz hazırlanan deniz mahsulünün envai çeşidi buradadır. Fisherman’s Wharf’ta ayaküstü yiyeceğiniz pavurya sadece bir göz şenliği değil, seyahatinizin de en hoş anlarından biri de olabilir.

Kardeş şehirler

San Francisco'nun resmen 19 tane kardeş şehri vardır:^[34]

Panoramalar

Ayrıca bakınız

• Kaliforniya