Arkadaşlık, birbirlerine karşı sevgi ve anlayış gösteren kimselerin kurduğu sosyal ve duygusal bağdır.

Kökeni

Nişanyan'a göre arkadaş Farsça همپشت /hempuşt/ sözcüğünün literal çevirisidir. Lugat-i Remzi'ye göre hempuşt arkadaş ve yardımcı ve muavenet olan demektir. Bununla birlikte arkadaş kelimesi TDK Tarama Sözlüğü'nde kayıtlı olan ve bugün de arka çıkmak deyiminde kullandığımız arka zahîr, hâmi, yardımcı ile bağlantılı görünmektedir. Buna göre arkadaş birbirine arka (destek) olan insanları ifade etmek üzere arka isim köküne ortaklık bildiren +daş ekinin getirilmesiyle türetilmiştir.

Halk etimolojisine dayalı bir açıklamaya göre ise arkadaş kelimesinin kökeni şöyledir: Eski Türklerde askerler savaşırken arkadan gelecek herhangi bir saldırıyı kontrol edebilmek için sırtlarını bir ağaca, kaya veya taşa vererek ok atarlarmış. Genelde bozkır hayatı yaşadıkları için bu sırt dayanan nesne genelde bir taş veya kaya olurmuş. Yıllar sonra bu sırt dayanan taşın ismi "arka-taş" iken arkadaş şeklinde yerleşmiş, bugün de iletişim içinde olunan ve samimiyetine güvenilen kişilere verilen isimdir.

Arkadaşın eş anlamlıları ise bacanak, dost, eş, tomdaş, yoldaş sözcükleridir.^[1] Anadolu ağızlarında arkadaş anlamında abbap, adaş, agadaş, agilik, ağoş, ardeç, arkeş, ayahtaş, ayegen, bağdaşık, bıllalık, cöñer, cura, eci, gada, gağa, gardaşlık, geyz, gıyız, hentoş, icam, iyan (iğen), kafar, kakadak, karayen, kıdım, öğür, sabadaş, sağdıç (sadış), sıñarı, yanaşıh sözcükleri tespit edilmiştir.^[2]

Anadolu sahasında tarihî metinlerde arkadaş anlamında eş (iş), koldaş, koştaş, sıñarı, uya ^[3] sözcükleri kaydedilmiştir. Ayrıca Osmanlıca celîs, musahib, refik, hemdem, hempâ, yâr sözcükleri de bu anlamda kullanılmıştır.^[4]

Türk lehçelerinde arkadaş anlamında adaş, dost, ipteş, yoldaş gibi kelimeler kullanılmaktadır.^[5] Ancak Türk dilinin tarihî ve bugünkü kollarında arkadaş anlamında kullanılan sözcükler bunlarla sınırlı değildir. Mesela Azerbaycan'da konuşma dilinde arkadaş anlamında erkeklere atfen qaqaş sözcüğünün kullanılması yaygındır.^[6]

Kaynakça