Metro (fr. métro, od chemin de fer métropolitain ‘metropolitalna droga żelazna’) – kolej przeznaczona do transportu pasażerów, o zdolności przepustowej umożliwiającej obsługę ruchu o dużym nasileniu oraz charakteryzująca się wyłącznymi prawami drogi, wielowagonowymi pociągami, dużą prędkością i dużym przyspieszeniem, złożonym systemem sygnalizacji, jak również brakiem skrzyżowań jednopoziomowych, w celu umożliwienia wysokiej częstotliwości jazdy pociągów oraz dużego obciążenia peronu^[1][2][3][4].

Metro charakteryzują ponadto rozmieszczone blisko siebie stacje, co zwykle oznacza odległość 700–1200 m między stacjami. „Duża prędkość” odnosi się tu do porównania z tramwajami i koleją miejską i oznacza w tym przypadku około 30–40 km/h na krótszych odcinkach i 40–70 km/h na dłuższych odcinkach^[1].

Linie metra prowadzone mogą być w płytkich lub głębokich tunelach, po powierzchni terenu, a także na estakadach nad poziomem ulic^[4].

Granica między metrem a innymi środkami transportu zbiorowego, do których zaliczyć możemy szybki tramwaj i kolej miejską, nie jest zawsze wyraźnie określona. Nazwa metro używana jest w niektórych krajach na określenie systemów, które łączą w sobie elementy prawdziwego metra, premetra, szybkiego tramwaju i kolei miejskiej. Z drugiej strony istnieją też systemy kolei miejskich spełniające wszystkie kryteria, aby nosić oficjalną nazwę metra, jednak nie są tak nazywane^[5][6].

Historia

W 1845 r. został otwarty podziemny tunel kolejowy, ciągnący się przez około 500 m pod ulicami Brooklynu (obecnie Nowy Jork). Pierwsza całkowicie podziemna linia została otwarta w Londynie już 10 stycznia 1863. Zbudowana została na niewielkiej głębokości, metodą odkrywkową. Łączyła ulice Bishop’s Bridge Road (Paddington) i Farringdon, miała długość 6 km, napęd zapewniały lokomotywy parowe. Londyńskie metro szybko się rozrastało i powstawały kolejne linie. W 1890 otwarta została pierwsza na świecie zelektryfikowana linia obsługiwana przez City & South London Railway, jednak na większości linii do 1905 wagony ciągnięte były przez lokomotywy parowe, co wymagało zastosowania wiatraków i szybów w celu wentylacji tuneli. Pierwszy tunel podwodny przebito pod Tamizą, wybudowany został przez sir Marca Brunela i jego syna Isambarda. Początkowo projektowany dla ruchu konnego, stał się częścią metra w roku 1869.

W 1870 otwarto eksperymentalną linię w Nowym Jorku, zamknięto ją jednak po trzech latach. Pierwsza kolej podziemna w kontynentalnej Europie pojawiła się w Budapeszcie w 1896, po zaledwie dwóch latach budowy. Łączyła Vörösmarty tér w centrum miasta z Artézi fürdő (obecnie Széchenyi fürdő) i była obsługiwana przez składy elektryczne. W tym samym roku oddano do użytku linię w Glasgow, w której wagony ciągnięte były za pomocą systemu lin stalowych, aż do chwili elektryfikacji w 1935 r.

W 1900 zostało otwarte metro w Paryżu. Jego pełna nazwa – Chemin de Fer Métropolitain (metropolitalna kolej żelazna) – była wiernym tłumaczeniem angielskiego London Metropolitan Railway. W języku francuskim nazwa została skrócona do pojedynczego słowa – métro – przejętego następnie przez wiele innych języków, w tym polski.

Najstarszą linią kolei podziemnej w Stanach Zjednoczonych jest Green Line (Zielona Linia) oddana w Bostonie w 1897 r. Pierwsza regularna podziemna linia w Nowym Jorku została oddana w 1904, choć pierwsze pociągi miejskie kursowały nad ziemią już prawie 35 lat wcześniej (nieistniejąca już Ninth Avenue Line otwarta w 1868 a zamknięta ostatecznie w 1958).

Pierwsza linia na półkuli południowej została zbudowana w Buenos Aires (Argentyna) w 1913 r. Najstarszą linią w Azji jest otwarta 30 grudnia 1927 r. tokijska linia Ginza. Systemy metra w Afryce istnieją tylko w Kairze (1987) i w Algierze (2011). W Oceanii nie istnieje żaden system metra, istnieją natomiast podziemne odcinki kolejowe i/lub tramwajowe w Sydney, Melbourne, Brisbane, Wellington i Auckland.

Systemy metra

 Osobny artykuł: Lista systemów metra.

• Najmniejszą miejscowością na świecie, w której zbudowano metro jest liczące 1200 mieszkańców Serfaus w Austrii. Powstało w latach osiemdziesiątych XX wieku. Składa się z jednej linii o długości 1200 metrów i z czterech przystanków. Służy narciarzom, którzy przyjeżdżają tam na wakacje^[7].
• W 2015 roku metro w Nowym Jorku miało najwięcej stacji (469) i linii (27)^[8][9].
• Najwięcej pasażerów rocznie przewiozło metro w Tokio – ponad trzy miliardy^[10].
• Największą łączną długość linii ma metro w Szanghaju: 425 km^[11].
• Stacją leżącą najniżej na świecie pod powierzchnią gruntu jest znajdująca się na głębokości 105 metrów Arsenalna w Kijowie^[12].
• Równolegle z metrem moskiewskim funkcjonuje metro tylko dla władz i wojska, prawdopodobnie jedyne takie na świecie.
• Najwięcej miast z metrem mają Chiny – 17, Stany Zjednoczone – 11 i Japonia – 10.
• Spośród państw europejskich najwięcej miast z metrem ma Rosja – 7. Dwa z nich znajdują się w azjatyckiej części Federacji.
• Spośród państw europejskich, które w 100% znajdują się w Europie (pomijając terytoria zamorskie), najwięcej miast z metrem mają Hiszpania – 7 i Francja – 6.
• Najbardziej na północ położonym systemem metra jest metro w Helsinkach, najbliższe bieguna południowego jest metro w Buenos Aires.
• Kontynentem z najmniejszą liczbą miast z metrem jest Afryka – funkcjonują tylko w Kairze i Algierze.

W państwach Unii Europejskiej istnieje obecnie ponad 40 sieci metra; ostatnie inwestycje przeprowadzono w: Kopenhadze (październik 2002), Porto (grudzień 2002), Rennes (2002), Turynie (2006), Palma de Mallorca (2007), Sewilli (2009) i Brescii (marzec 2013) i Maladze (lipiec 2014). Obecnie w budowie jest linia metra w Salonikach.

Metro w Polsce

Warszawa

 Osobny artykuł: Metro w Warszawie.

Plany wybudowania metra w Warszawie pojawiały się już w okresie międzywojennym. Pierwsze poważne prace przerwał wybuch II wojny światowej. Krótko po wojnie powrócono do pomysłu budowy kolei podziemnej w Warszawie, zmieniając plany na rzecz metra głębokiego. Zaawansowany projekt został jednak zarzucony z powodu wysokich kosztów i trudności w budowie.

Działające metro w Warszawie było formalnie budowane od 15 kwietnia 1983 r. (kiedy to został wbity w ziemię pierwszy pal stalowy na trasie wykopu podziemnej kolei), a gotowy odcinek metra otwarto 7 kwietnia 1995, z czteroletnim opóźnieniem. I linia (Kabaty-Młociny) została ukończona po 25 latach, 25 października 2008 roku, kiedy to otwarto trzy ostatnie stacje na północnym krańcu.

Budowa centralnego odcinka II linii metra, długości około 6 km ze stacjami Rondo Daszyńskiego, Rondo ONZ, Świętokrzyska, Nowy Świat-Uniwersytet, Centrum Nauki Kopernik, Stadion Narodowy i Dworzec Wileński rozpoczęła się w 2010 roku. Druga linia metra ruszyła 8 marca 2015.

Kraków

W latach 60. XX wieku pojawiły się pierwsze założenia budowy sieci premetra^[13]. Już wtedy odbyła się konferencja naukowców i specjalistów od transportu pt. „Metro w Krakowie”. Od tamtego czasu, mimo że problem był wielokrotnie dyskutowany, nie został poruszony przez władze miasta. Dopiero w 2014 roku projekt wpisano do referendum, w którym mieszkańcy opowiedzieli się za jego realizacją^[14].

W połowie lutego 2018 roku, planowano ogłoszenie przetargu na studium wykonalności szybkiego, bezkolizyjnego transportu szynowego. Na ten cel Urząd Miasta Krakowa przeznaczył 2,370 mln euro z tego 1.375 mln euro pochodziło z dotacji przyznanej przez Komisję Europejską^[15]. Dokument ten miał być gotowy w 2019 roku i miał pozwolić zadecydować którędy i w jakiej formie przebiegać poprowadzić metro. Kraków jest jedynym miastem w Polsce poza Warszawą, gdzie projekt budowy metra zapisano w oficjalnych dokumentach^[16]. 2 sierpnia wybrano wykonawcę studium wykonalności^[17].

Szacuje się, że budowa linii A o długości 19 kilometrów ma kosztować od 8 do 12 miliardów złotych. Koszt wszystkich trzech tras ma wynieść 25 miliardów^[18].

Linia A

Linia A krakowskiego metra ma połączyć Bronowice z Nową Hutą. Rozważane są dwa warianty^[19]. Niezależnie od ostatecznej decyzji, odcinki pod Starym Miastem i Nową Hutą będą przebiegać pod ziemią^[20].

Łódź

W latach 30. XX w. pojawiła się koncepcja budowy metra w Łodzi. Zakładała budowę jednej linii z Bałuckiego Rynku do Górnego Rynku (obecnie plac Reymonta). Koncepcje te nie zostały zrealizowane. Według jednej z późniejszych koncepcji miały powstać dwie linie o łącznej długości 53,5 km^[21][22]:

• Linia A: Teofilów – Bałucki Rynek – Śródmieście – plac Niepodległości – Dąbrowa – Olechów – Janów^[22],
• Linia B: Retkinia – dworzec Łódź Kaliska – dworzec Łódź Fabryczna – dzielnica Uniwersytecka – Henryków^[22].

Tunel średnicowy

Osobne plany połączenia dworca Łódź Fabryczna z zachodnim ramieniem kolei obwodowej istnieją od ponad 100 lat. W 2011 roku rozpoczęła się przebudowa dworca Łódź Fabryczna, który ma być przystosowany do kolei dużych prędkości oraz budowy tunelu średnicowego, łączącego (zgodnie z pierwotnymi planami) obecną sieć kolejową, biegnącą ze wschodu do centrum, z zachodnim ramieniem kolei obwodowej^[23].

Po przeniesieniu dworca Łódź Fabryczna pod ziemię, ze względu na warunki dotacji europejskiej, miasto jest zmuszone do budowy tunelu. Zaspokajając wymagania aglomeracji i pamiętając o planach metra, postanowiono wybudować w nim (nie licząc samego dworca) dwie stacje – pod skrzyżowaniem Kościuszki-Zielona i pod Manufakturą. Dzięki temu, w połączeniu ze stacjami i nową linią Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej, mieszkańcy otrzymają system kolei metropolitalnej, zawierający w sobie funkcje podziemnego metra^[24]. Przetarg ma być ogłoszony 1 grudnia 2016 roku; termin zakończenia prac ma nastąpić w 2021 roku i jest ściśle powiązany z kandydaturą Łodzi na EXPO 2022.

Wrocław

W latach 30. XX wieku oraz w czasie II wojny światowej planowano budowę metra we Wrocławiu^[25][26]. Także po wojnie opracowano plan metra we Wrocławiu, został on zamieszczony w publikacji „Szybka Komunikacja Miejska” opracowanej przez Jerzego Ostaszewicza i Mariana Rataja^[25]. Wstępnie zaproponowano 2 linie poprowadzone w tunelu:

• linia I: Dworzec Nadodrze – Rynek – Piłsudskiego – Powstańców Śląskich. – Hallera
• linia II: Pilczyce – Plac Jana Pawła II – Rynek – Plac Dominikański – Plac Grunwaldzki

W późniejszym czasie zaproponowano przedłużenie powyższych linii: w tunelu lub w wariancie naziemnym. Przez długie lata we Wrocławiu panowało stwierdzenie, że w warunkach hydrologiczno-geologicznych, w których położone jest miasto nie jest możliwa budowa metra. Jednak przy obecnym zaawansowaniu technologii nie byłby to duży problem. Na przełomie czerwca i lipca 2011 roku w prasie pojawiła się informacja, że Urząd Miejski we Wrocławiu zlecił Polskiej Akademii Nauk wykonanie koncepcji budowy metra we Wrocławiu^[27]. Naukowcy z Politechniki Wrocławskiej zamiast klasycznego metra proponują dwa tunele tramwajowe pod ścisłym centrum miasta, co jest wariantem kilkukrotnie tańszym. W 2013 roku przedstawiono wstępną koncepcję metra we Wrocławiu.

Znaki metra na świecie

 Osobny artykuł: Znaki metra.

• Ateny

• Berlin

• Bilbao

• Bruksela

• Buda-
  peszt

• Buenos Aires

• Delhi

• Erywań

• Helsinki

• Kijów

• Kopen-
  haga

• Londyn

• Los Angeles

• Madryt

• Meksyk

• Mińsk

• Montreal

• Moskwa

• Nagoja

• Oslo

• Paryż

• Peters-
  burg

• Porto

• Rzym

• Santiago de Chile

• São Paulo

• Sewilla

• Sofia

• Stambuł

• Sztok-
  holm

• Tokio (Tōkyō Metro)

• Tokio (Toei)

• War-
  szawa

• Waszyngton

Zobacz też

• Szybki tramwaj
• Kolej miejska