Szkło artystyczne (szkło zdobione) – kształtuje się na gorąco z masy płynnej. W ramach rzemiosła, wyroby szklane dekoruje się m.in. emaliami i złoceniem, szlifowaniem, grawerowaniem, punktowaniem i rysowaniem diamentem. Można też trawić powierzchnię kwasem i matować piaskiem.

Współcześnie w wytwarzaniu szkła artystycznego wykorzystuje się przede wszystkim możliwości, które oferuje sam materiał. Kształtowanie szkła ciekłego daje w efekcie nowe, bogate formy przedmiotów. Produkcja ta może odbywać się automatycznie przy użyciu maszyn lub własnoręcznie. Przedmioty wykonane przez artystę rzeźbiarza mogą stać się dziełem sztuki.

Rys przeglądowy

Tradycyjnie szkło stanowi medium dla artystów. Na weneckiej wyspie Murano nadal utrzymywana jest od XIII wieku tradycja precyzyjnego i kolorowego hutnictwa i dmuchanego szkła weneckiego, m.in. z powodu lokalnie występującego czystego kwarcu i uprzywilejowanej pozycji Wenecjan w handlu z Lewantem (dostawy wyrafinowanego potażu). Współczesny rozkwit sztuki weneckiej przypada na lata 50. i 60. XX wieku. Nadal jest to światowe centrum i swego rodzaju mekka dla artystów i amatorów szkła. Znajduje się tam Museo Vetrario, czyli Szklane Muzeum, ze szkłem wytwarzanym lokalnie, a także archeologicznymi znaleziskami z Egiptu i Libanu – kultury Fenicji, której to kupcy, według rzymskiego historyka Pliniusz Starszego, podobno przypadkowo stworzyli szkło w ognisku około 5000 p.n.e.^[1]

Na kulturowo odrębnym zakątku skali modernistyczna szkoła fińska to np. rzeźby rozmiaru waz stołowych, począwszy od nadal popularnego Wazonu Aalto w wykonaniu architekta i artysty w szkle Alvara Aalto w 1937 i nagrodzonego Grand Prix na światowej wystawie sztuk rzemieślniczych i dekoracyjnych w Paryżu. Generalnie szkło fińskie cechuje opływowość, przezroczystość, a w przypadku niekonwencjonalnych form-rzeźb, wyolbrzymiona grubość szkła, czasami wprowadzona chropowatość wewnętrzna pod szlifem i co za tym idzie, uzyskany efekt zamglenia przez rozpraszanie światła. Szkoła fińska jest nadal podtrzymywana m.in. przez indywidualnych artystów, jak i komercyjną hutę szkła ze zrzeszonymi artystami-projektantami zakładu przemysłowego (jednocześnie sklepu) Iittala^[2].

Słynne i nie do końca zrozumiane technicznie jest arcyrealistyczne szkło rzemieślników i artystów w szkle z rodziny Blaschka, osiadłych w Niemczech, być może wywodzących się z Wenecji. Leopold Blaschka i jego syn Rudolf sporządzili (w nigdy nie powielony sposób) tzw. „Szklane kwiaty(ang.)”. Jest to kolekcja wykonana na zlecenie profesora botaniki Uniwersytetu Harvarda w późnym XIX wieku. Kolekcja ta, w sumie ok. 900 okazów, jest do dziś uważana za niezrównaną technicznie (Harvard Museum of Natural History). Leopold Blaschka osobno wykonał także szklane modele bezkręgowców. Okazy te są w posiadaniu Cornell University w Ithaca oraz National Museum of Ireland w Dublinie^[3].

Niewątpliwie najwięcej różnorodnego szkła artystycznego wyrabia się obecnie w Stanach Zjednoczonych. Amerykańskie, indywidualne hutnictwo szkła artystycznego pochodzi jeszcze z czasów kolonialnych, kiedy to wytapiano przedmioty gospodarstwa domowego z charakterystycznego zielonkawego szkła ze specjalnie promowanymi w nim zastygniętymi bąbelkami powietrza – dla ozdoby. Obecnie w USA pracuje wielu indywidualnych artystów, a sztuka w szkle jest nauczana i praktykowana na uniwersytetach, w tym w nurcie postmodernizmu. Wielu drobnych twórców wyrabia rzeźby i naczynia, szklane kwiaty, figury, ostatnio w asyście komputerów. Tradycyjnie są to wyroby naczyń w pełnych, jaskrawych lub zaciemnionych barwach z hut w Appalachach, np. rubinowe lub szmaragdowe w barwie misy i wazy wykonywane przez pokolenia artystów firmy Blenko Glass Company^[4].

W latach 20. XX wieku głównym miejscem rozkwitu ceramiki, osobliwych szkliw i szkła w amerykańskim stylu art déco było Cincinnati, szczególnie pracownia Rockwood Pottery – jedna z pierwszych firm założona i prowadzona przez kobietę, w 1880. Marija Longworth Nichols, żona filantropa muzycznego i piewcy Dzikiego Billa Hickoka, pułkownika George Ward Nicholsa, była dziedziczką rodziny potentatów cincinnatowskich, Longworthów. Wyroby Rockwood Pottery były nagradzane na licznych wystawach w Europie. Po krachu giełdy te tradycje poszły do lamusa, lecz ostatnio są ponownie kontynuowane^[5].

Osobno Harvey Littleton zapoczątkował nowy kierunek sztuki w szkle dmuchanym, wykonanym w małych, gabinetowych warunkach zamiast w hutach szkła. Littleton wychował się w Corning, gdzie jego ojciec był jednym z szefów koncernu przedmiotów kuchennych, domowych oraz laboratoryjnych (np. szkła Pyrex), a także szkła przemysłowego: Corning Glassworks, i gdzie od wielu lat istnieje najzasobniejsze w eksponaty muzeum szkła na świecie. Littleton sam później nauczał sztuki i tradycji, w tym europejskich, pokolenia nowych dmuchaczy i artystów na University of Wisconsin-Madison.

Studentem Littletona był m.in. rzeźbiarz w szkle monumentalnych proporcji – Dale Chihuly z Tacoma. Jego instalacje zarówno w ogrodach botanicznych na zewnątrz lub te wkomponowane w rośliny i pnie, jak i wężopodobne żyrandole zawieszone na stalowych linach pod wielkimi kopułami, składają się często z setek elementów wykonanych w tzw. szkle spiralnym, wzorowanym na weneckim, aczkolwiek wytopionym i wydmuchanym na osobliwsze, naturalne i fantastyczne kształty. Chihuly jest prawdopodobnie najpłodniejszym artystą w szkle na świecie – spisywanie jego warsztatu, książek i katalogów przypisanych jego autorstwu oraz wystaw muzealnych, to operacja wymagająca całego sztabu ludzi, niczym tournée i produkcje płytowe U2^[6].

Poza Stanami Zjednoczonymi artyści abstrakcyjni i komercyjni w szkle dmuchanym są szczególnie aktywni w Wenecji (i generalnie we Włoszech), Wielkiej Brytanii, Irlandii, Finlandii, Holandii, Szwecji, Danii i Japonii. Tradycje hiszpańskie w szkle ozdobnym są także kultywowane w Ameryce Południowej i Środkowej, w tym szczególnie idiosynkratycznie w Meksyku. Natomiast Brazylijska artystka Kim Poor (żona gitarzysty Genesis, Steve'a Hacketta jest ceniona za oryginalną technikę kładzenia szkła z rozpylonym, intensywnym pigmentem na stali. Salvador Dalí nazwał ją diafanizmem (słowo to ponoć dodano do leksykonu angielskiego Oxford English Dictionary, w jego 3. wydaniu), on ang./łac. diaphanous: "prawie przezroczysty, delikatnie zamglony"^[7]. Owoce jej sztuki są szeroko dostępne w postaci reprodukcji: okładek płyt wykonanych przezeń dla jej męża^[8].

W Polsce, Czechosłowacji i Niemczech tradycyjnie od wieków popularne były: malarstwo na szkle, wyrób witraży kościelnych oraz cięte stołowe szkło ołowiowe (tzw. kryształy), uzyskane wpierw dmuchaniem szkła. Podobną tradycję mają Irlandczycy w postaci Waterford Crystal, wytwarzanym od XVIII wieku, głównie skupowanym w Stanach Zjednoczonych. Słynna świetlista noworoczna opadająca kula – Times Square Ball z Nowego Jorku jest tradycyjnie wytwarzana kawałek po kawałku w Waterford^[9].

W Polsce jednym z najbardziej znanych twórców nowoczesnego, wielkoformatowego, grubego szkła artystycznego odlewanego w piecach z zastosowaniem wielu skomplikowanych technologicznie technik własnych jest architekt Tomasz Urbanowicz, którego prace zdobią wiele prestiżowych obiektów użyteczności publicznej w Polsce i na świecie. Szkła Urbanowicza trzykrotnie uczestniczyły także w prezentacjach Polski na światowych wystawach EXPO: na EXPO 2000 w Hanowerze (Niemcy) - w prezentacji Dolnego Śląska, na EXPO 2005 w Aichi (Japonia) gdzie kompozycja "Dusza Fortepianu" stanowiła główny artefakt Polskiego Pawilonu, oraz na EXPO 2008 w Saragossie (Hiszpania), gdzie kompozycja "Polska - wiatr w żaglach" wpisywała się w ideę narodowej prezentacji.

Tradycyjne bombki na choinkę są niemieckim wynalazkiem dmuchanego szkła artystycznego na miniaturową skalę. Jak sama tradycja choinki, rozprzestrzeniły się one globalnie.