Czołg podstawowy (ang. MBT, main battle tank) – kategoria czołgów wprowadzona po II wojnie światowej, która zastąpiła dotychczasowe kategorie – lekką, średnią, ciężką i superciężką. Obecnie czołgi podstawowe są główną stosowaną kategorią czołgów. Podczas II wojny światowej najliczniejszą kategorią czołgów, stanowiącą główne uzbrojenie wojsk pancernych, były czołgi średnie, jak T-34 lub M4 Sherman. Obok nich istotny element sił pancernych stanowiły jednak potężniej uzbrojone i opancerzone czołgi ciężkie (n.p. PzKpfw VI Tiger i IS-2), trudne do zwalczania przez czołgi średnie. Nadal licznie wykorzystywane były czołgi lekkie, między innymi PzKpfw 38(t) i M3/M5 Stuart, aczkolwiek wojna wykazała ich niewielką przydatność w starciu z silniejszymi klasami czołgów i bronią przeciwpancerną. Wraz z szybkim rozwojem czołgów podczas wojny rósł kaliber ich armat i grubość opancerzenia, co pociągało również wzrost masy. Czołgi średnie nowej generacji, których głównym przedstawicielem był niemiecki Panther, miały armatę o wysokich osiągach, zdolną do zwalczania nie tylko czołgów średnich, ale i ciężkich, a jednocześnie stosunkowo grube opancerzenie. Ruchliwość ich była przy tym lepsza od czołgów ciężkich, na poziomie czołgów lekkich. W następstwie tego pojawiła się koncepcja zastąpienia większości czołgów ciężkich nowymi czołgami średnimi o wysokich osiągach, mającymi być podstawowymi czołgami pola walki. Kategoria ta po raz pierwszy została wyróżniona w nomenklaturze anglosaskiej (MBT). W ZSRR i państwach eksploatujących uzbrojenie radzieckie, czołgi tej klasy były nadal nazywane czołgami średnimi. Pierwszym czołgiem podstawowym był brytyjski Comet, skonstruowany jeszcze podczas wojny, ale produkowany już po jej zakończeniu. Drugą ważną linią czołgów podstawowych, nazywanych jednak wciąż średnimi, stała się radziecka rodzina T-54. Przez początkowy okres powojenny budowano jeszcze na niewielką skalę oprócz czołgów podstawowych nowe czołgi ciężkie (jak T-10, M103), lecz ich rola była drugorzędna. Budowano także czołgi lekkie, lecz również w niewielkiej liczbie i jedynie do specyficznych zadań, głównie rozpoznawczych. Obecnie, od ok. lat 80. XX wieku większość produkowanych i używanych czołgów to czołgi podstawowe. Kaliber dział czołgów podstawowych wzrósł w latach 80. ze 100-105 mm do 120-125 mm, pojawił się pancerz kompozytowy, znacznie przekraczający odporność wszelkich dotychczasowych rozwiązań, a masa czołgów podstawowych sięgnęła 60-70 ton, dorównując dawnym czołgom ciężkim.
Go to Article