Łuk triumfalny – budowla w kształcie monumentalnej, wolno stojącej bramy stawiana dla upamiętnienia ważnej osoby lub uczczenia ważnego wydarzenia, zwykle zwycięstwa militarnego. Przejście pod łukiem triumfalnym autora lub autorów zwycięstwa było punktem kulminacyjnym pochodu triumfalnego. Pierwsze łuki triumfalne powstawały w starożytnym Rzymie (prekursorem były ozdobne bramy budowane przez Etrusków^[1]), później ten typ budowli był wznoszony w innych krajach i epokach historycznych.

Zwykle łuki triumfalne były budowane jako stałe konstrukcje i niektóre z nich przetrwały całe stulecia, część z nich natomiast była prowizorycznymi konstrukcjami stawianymi dla uczczenia ważnego wydarzenia. Pierwsze bramy stawiano na podwyższeniu z bloków o graniastym kształcie, nad nim kształtowano otwór przejazdowy. Triumfalne łuki wykonywane były z kamienia ciosowego w kształcie arkadowym jako konstrukcje jedno-, dwu- lub trójprzęsłowe. Filary zdobiono półkolumnami lub wtopionymi częściowo w filar kolumnami, stawianymi na piedestałach podkreślających wysokość budowli, w ozdobnym, często w korynckim stylu. Wyraźnie zaakcentowane łuki przejazdów opierano na ozdobnych impostach. belkowanie wieńczyła attyka. Wolne pola wypełniano reliefami, napisami mówiącymi o przyczynach powstania tego łuku. Na szczycie umieszczano kwadrygę z posągiem osoby, na cześć której wzniesiono ten łuk.

Przykłady łuków triumfalnych

Starożytne

w Rzymie

• Łuk Augusta – niezachowany
• Łuk Tyberiusza (15 lub 16 r.), niezachowany do naszych czasów
• Łuk Klaudiusza – niezachowany
• Łuk Tytusa z 81 r.
• Łuk Hadriana – niezachowany
• Łuk Septymiusza Sewera z 203 r.
• Łuk Konstantyna Wielkiego 312 – 315 r.

Na obszarze imperium rzymskiego w

Italii

• Fano – Łuk triumfalny Oktawiana Augusta z I w. – nad via Flamina między Rzymem a Rimini
• Rimini – Łuk triumfalny Augusta I wiek p.n.e. (właściwie brama miejska)
• Susa – Łuk Augusta
• Aosta – Łuk triumfalny Augusta I w. p.n.e.
• Ankona – Łuk triumfalny Trajana II w.
• Arosa – Łuk triumfalny św. Arosy VIII wiek p.n.e.
• Benewent – Łuk triumfalny Trajana II w.
• Werona – Łuk Gawiuszów I w.

Galii

• Orange – Łuk Tyberiusza z I w.
• Saint-Rémy-de-Provence – Łuk w ruinach Glanum
• Reims – Łuk triumfalny Wrota Marsa z III lub IV wieku

Iberii

• Alcántara – Łuk Trajana na moście z czasów Juliusza Cezara. Na nim tablice Karola V i Izabeli II
• Bera koło Tarraco – Łuk Lucjusza Licyniusza Sury (konsul i legat cesarski) – I wiek p.n.e.

Grecji

• Ateny – Łuk triumfalny Hadriana
• Saloniki – Łuk triumfalny Galeriusza

Afryce Północnej

• Trypolis – obecnie Libia, Łuk Marka Aureliusza z II w.
• Timgad (Timkad, Thamugadi) – Łuk Trajana III w.
• Tibissa – Łuk triumfalny Karakalli III w.
• Łuk Septymiusza Sewera w Leptis Magna w Trypolitanii z 203 r., wzniesiony przez Septymiusza Sewera w jego rodzinnym mieście

Azji Mniejszej

• Antalya – Brama Hadriana II w.
• Patara – Łuk Mettiusa (zarządcy Licji) z 100 r.

Lewancie

• Latakia (Al-Lazikijja) – obecna Syria, Łuk triumfalny Septymiusza Sewera.
• Bosra – obecna Syria I w.
• Palmira – obecna Syria III w.

Nowożytne

• Francja:
  • Paryż – Arc du Carrousel, 1806
  • Paryż – Łuk Triumfalny (Arc de Triomphe), 1837
• Gambia:
  • Bandżul – Arch 22, 1996
• Hiszpania:
  • Grenada – Puerta de las Granadas, 1536
  • Madryt – Puerta de Toledo, 1827
  • Barcelona – Arc de Triomf, 1888
• Korea Północna:
  • Łuk triumfalny – Pjongjang, 1982
• Laos:
  • Patuxai – "Brama Zwycięstwa" w Wientian – 1957 – 1968
• Malta:
  • Łuk De Rohana, 1798
  • Brama Hompescha, 1801
  • Łuk Wignacourta, 1615 (przebudowana w 2015)
• Niemcy:
  • Berlin – Brama Brandenburska, 1791
  • Monachium – Siegestor (1843-1850)
  • Poczdam – Triumphtor
  • Moguncja – Dativius Victor
• Polska:
  • Łuk Augusta w Warszawie
  • Jabłonna – łuk księcia Józefa Poniatowskiego, 1842
  • Ślesin – Łuk Napoleona, 1812
  • Pomnik Chwały – Cmentarz Obrońców Lwowa (1921-1939)
• Rosja:
  • Petersburg – Narwański Łuk Triumfalny 1834
• Rumunia:
  • Bukareszt – Arcul de Triumf, 1936
• Ukraina:
  • Nowogród Siewierski – Łuk Katarzyny Wielkiej
  • Kamieniec Podolski – Łuk ku czci króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, 1781
• Węgry:
  • Vác koło Budapesztu – łuk z okazji przyjazdu cesarzowej Marii Teresy, 1764
• Włochy:
  • Neapol – Łuk Alfonsa Aragońskiego, XV wiek
  • Mediolan – Arco della Paca, XIX wiek

Ponadto w formie łuków triumfalnych w XVI-XIX wieku wznoszono bramy miejskie (np. w Gdańsku, Zamościu, Weronie, Antwerpii, Paryżu – Porte Saint-Denis w XVII wieku i Porte Saint-Martin)