Rower – jedno- lub wielośladowy pojazd drogowy napędzany siłą mięśni poruszających się nim osób za pomocą przekładni mechanicznej, wprawianej w ruch (najczęściej) nogami^[1].

Pierwotnie nosił nazwę welocyped oraz bicykl i podobnie nazywany jest w większości nowożytnych języków europejskich. Obecna polska nazwa pochodzi od brytyjskiej firmy Rover, która dawniej produkowała rowery^[2].

Opis ogólny

Typowy współczesny rower klasyczny jest jednośladem dwukołowym. Ramy roweru wykonuje się ze stali zwykłych lub stopowych, stopów aluminium lub kompozytów. Układ jezdny roweru to koła (zwykle) szprychowe i ogumienie pneumatyczne. Napęd jest przekazywany przez układ napędowy roweru, którym przeważnie jest przekładnia łańcuchowa i system zmiany przełożeń (przerzutka zewnętrzna, przerzucającą łańcuch na koła łańcuchowe o różnych ilościach zębów lub wewnętrzna, znajdującą się w piaście). Bywają również modele z napędem przekazywanym wałkiem Cardana. Hamulce: mogą być nożne, działające przy kręceniu pedałami w tył (tzw. torpedo lub hamulce zintegrowane z przerzutką wewnętrzną). Najpopularniejsze są jednak działające na obręcz mechaniczne (cięgnowe) lub (rzadziej) hydrauliczne, hamulce ręczne (hamulce szczękowe, hamulce V-brake). Coraz popularniejsze w rowerach są hamulce tarczowe. Obecnie często (oprócz rowerów szosowych) stosuje się w rowerach amortyzację przedniego, jak i tylnego koła.

Podział rowerów

Historia

• 1765 – Made de Sivrac zbudował prototyp roweru, ale nie można było nim sterować^[3].
• 1813-1817 – Karl Freiherr Drais von Sauerbronn zbudował pierwowzór roweru (patent – 1818), tzw. maszynę biegową (drezyna). Pojazd wprawiano w ruch przez odpychanie się nogami od ziemi. Prędkość ok. 13-15 km/h. Obecnie zasada przeżywa renesans w wykonaniu dla dzieci.
• ok. 1839 – Kirkpatrick Macmillan zbudował trójkołowiec, a później także jednoślad napędzany systemem wahliwych pedałów i popychaczy, połączonych z wykorbioną osią tylnego koła. Był to pierwszy znany pojazd z napędzanym tylnym kołem.
• 1845 – Gottlieb Mylius i Philipp M. Fischer (1853-55) opracowali napęd przedniego koła.
• 1861 – Pierre Michaux zbudował popularny welocyped z napędem na przednie koło.
• 1868 – Guilmet i Meyer opracowali napęd przekładnią łańcuchową (łańcuch drabinkowy Galle’a). Prace nad mechanizmem prowadzili także Harry J. Lawson (kolejne wersje – 1873, 1874, 1879) i Thomas Shergold (1877).
• 1869 – James Starley i William Hunter opatentowali koło z drutowymi szprychami, pracującymi na rozciąganie. To umożliwiło wykonywanie kół o bardzo dużej średnicy i powstanie tzw. bicykli.
• 1869 – Johann F. Trefz opatentował napęd korbowy tylnego koła (korby nożne napędzały popychacze, połączone z wykorbioną tylną osią).
• 1874 – James Starley opracował zaplatanie szprych styczne do piasty. Zwiększanie średnicy koła (niekiedy do prawie 2 m) sprawiło, że upadek z bicykla był niebezpieczny.
• 1884-85 – John Kemp Starley opracował pierwowzór roweru współczesnego. Wyposażony w koła równej wielkości, kierownicę połączoną bezpośrednio z widelcem i tylne koło napędzane przekładnią łańcuchową. Pojazd nazywał się Rover (wędrowiec), stąd pochodzenie polskiej nazwy.
• 1888 – John Boyd Dunlop opatentował oponę pneumatyczną do roweru, co sprawiło, że jazda na rowerze stała się znacznie wygodniejsza. Od tego czasu kształt roweru zmieniał się jedynie nieznacznie.
• 1893 – pierwsze systemy zmiany przełożeń.
• 1903 – niemiecki mechanik Ernst Sachs wynalazł wolne koło.
• 1932 – wprowadzenie do sportu wyczynowego. Przerzutki w rowerach współczesnych należą do wyposażenia standardowego.
• 1962 – Alex Moulton rozpoczął produkcję rowerów na małych kołach, co spowodowało wzrost popularności tego środka transportu oraz powstanie wielu modeli rowerów składanych.
• 1978-83 – w Kalifornii powstał rower górski, MTB (Mountain Bike) – obecnie jedna z najpopularniejszych odmian roweru na świecie. Zbudowanie pierwszego roweru MTB przypisuje się Gary’emu Fisherowi (1979). Przy wykorzystaniu rowerów górskich zdobyto szczyty niedostępne dla innych pojazdów (1996 – Szczyt Lenina, 7134 m n.p.m., Tomasz Swinarski).
• 1914 do czasów dzisiejszych – rowery poziome w obudowach aerodynamicznych pozwalają na osiągnięcie bardzo wysokich prędkości – rekord świata (ustanowiony 19 września 2008) w sprincie na 200 m ze startu lotnego (rozpędzanie – 1 mila) wynosi 132,5 km/h i należy do Sama Whittinghama na rowerze Varna Diablo II.

Produkcja

 Osobny artykuł: Części rowerowe.

• Ramy popularnych rowerów wykonuje się z rur ze stali węglowej, droższych – ze stopów aluminium lub stali stopowych (głównie manganowych, chromowych i chromo-molibdenowych). Stosuje się również stopy tytanu lub kompozyty (zazwyczaj laminaty na bazie włókien węglowych i aramidowych spajane żywicami polimerowymi).
• Rury ram łączy się spawaniem w osłonie gazu obojętnego lub (rury stalowe) lutowaniem, automatycznie, półautomatycznie lub ręcznie. Spawanie jest obecnie popularniejsze niż lutowanie ze względu na szybkość operacji i nie wymaga usuwania związków pozostających po lutowaniu.
• Ramy z kompozytów wykonywane są najczęściej jako samonośne konstrukcje skorupowe.
• Części roweru wykonuje się najczęściej ze stali, stopów aluminium i tworzyw sztucznych.
• Koła roweru mają zazwyczaj konstrukcję szprychową z 32 lub 36 szprych (w tandemach, BMXach i rowerach bagażowych bywa ich do 48, w rowerach wyścigowych często mniej np. 24, 20, min. 12). Szprychy wykonuje się ze stali, niekiedy także ze stopów tytanu lub kompozytów. Obręcze kół roweru wykonywane są ze stali, stopów aluminium lub kompozytów. Niekiedy mają profil aerodynamiczny, tak, jak rury ramy i niektóre rodzaje szprych. Występują także koła kompozytowe, tak płytowe, jak i o 3 lub więcej szprychach.

Sport

 Osobny artykuł: Kolarstwo.

• Sport rowerowy, czyli kolarstwo dzieli się na: szosowe, torowe, przełajowe i górskie. Osobną dyscypliną jest BMX. Dyscypliny te są zarejestrowane przez UCI (Union Cycliste Internationale, Międzynarodową Unię Kolarstwa).
• Rowery poziome i cyklomobile od 1934 r. nie są uznawane przez UCI za rowery, a ich rekordy nie są rejestrowane. Uznaje je i wspomaga IHPVA (International Human Powered Vehicle Association, Międzynarodowe Stowarzyszenie Pojazdów Napędzanych Siłą Mięśni Ludzkich) i ich rekordy są tam rejestrowane. Dyscypliny MTB dzielą się na: Downhill, Four Cross, Dual, Dirt jumping, Dual Slalom, Slalom, Cross Country, Freeride i Maraton

Prawo rowerowe w Polsce

Definicja roweru i wózka rowerowego

Rower w myśl ustawy Prawo o ruchu drogowym jest pojazdem nieprzekraczającym 9 dm szerokości i poruszanym siłą mięśni, przy czym dopuszcza się wyposażenie roweru w napęd elektryczny zasilany napięciem nie wyższym niż 48 V o znamionowej mocy ciągłej nie większej niż 250 W, którego moc wyjściowa zmniejsza się stopniowo i spada do zera po przekroczeniu prędkości 25 km/h^[4].

Pojazd, który spełnia wymagania roweru, przekraczając jednak 9 dm szerokości, definiowany jest jako wózek rowerowy (np. riksza)^[5].

Obowiązki rowerzysty

Rowerzysta powinien korzystać z drogi dla rowerów lub pasa ruchu dla rowerów, jeśli są one wyznaczone dla kierunku, w którym się porusza lub zamierza skręcić^[6].

Kierujący rowerem, korzystając z drogi dla rowerów i pieszych, jest obowiązany zachować szczególną ostrożność i ustępować miejsca pieszym^[6].

Rowerzysta może jechać po chodniku lub drodze dla pieszych, jeśli:

• opiekuje się on osobą w wieku do lat 10 kierującą rowerem^[7];
• szerokość chodnika wzdłuż drogi, po której ruch pojazdów jest dozwolony z prędkością większą niż 50 km/h, wynosi co najmniej 2 m i brakuje wydzielonej drogi dla rowerów oraz pasa ruchu dla rowerów^[7];
• warunki pogodowe (np. śnieg, silny wiatr, ulewa, gołoledź, gęsta mgła) zagrażają bezpieczeństwu rowerzysty na jezdni^[7]

przy czym musi robić to powoli, zachować szczególną ostrożność i ustępować miejsca pieszym^[8].

W przypadku braku drogi rowerowej lub pasa dla ruchu rowerów w kierunku jazdy rowerzysty, rowerzysta powinien poruszać się po jezdni^[9].

Kierujący rowerem zobowiązany jest do korzystania z pobocza, o ile ono istnieje, nadaje się do jazdy i nie utrudnia ruchu pieszych^[10].

Rowerzysta ma obowiązek trzymać się minimum jedną ręką na kierownicy^[11].

Rowerzysta ma obowiązek trzymać nogi na pedałach lub podnóżkach^[11].

Zabrania się rowerzystom czepiania się pojazdów^[11].

Prawa rowerzysty

Rowerzyści mają prawo zatrzymywać się w śluzie rowerowej obok innych rowerzystów, a przed pozostałymi uczestnikami ruchu drogowego, by móc szybciej włączyć się do ruchu^[12].

Rowerzyści mogą przewozić na rowerze dziecko w wieku do 7 lat na bezpiecznym siodełku^[13].

Rowerzyści mogą także poruszać się obok innego rowerzysty lub motorowerzysty^[8].

Rowerzyści mogą używać opon z umieszczonymi w nich na trwałe elementami przeciwślizgowymi^[14][15].

Na skrzyżowaniach i przed nimi, rowerzyści mogą jechać środkiem pasa ruchu, jeśli można opuścić skrzyżowanie w więcej niż jednym kierunku^[16].

Rowerzyści mogą wyprzedzać inne pojazdy z prawej strony^[17].

Rowerzysta, opiekujący się dzieckiem do lat 10, kierującego także rowerem, ma prawo do jazdy lewą stroną jezdni^[18].

Wymagane uprawnienia do kierowania rowerem i wózkiem rowerowym

Dopuszczenie do ruchu roweru i wózka rowerowego

Do 1954 r. wydawano rowerowe tablice rejestracyjne. Do 1964 r. istniał obowiązek rejestracji rowerów. Obecnie, zgodnie z art. 71 ust. 3 Prawa o ruchu drogowym, rower i wózek rowerowy są dopuszczone do ruchu, jeżeli spełniają ogólne warunki techniczne dotyczące pojazdów wskazane w art. 66 ww. ustawy^[27]. Rower i wózek rowerowy powinny spełniać wymagania określone w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz.U. z 2016 r. poz. 2022).

Działania na rzecz praw rowerzystów

• Masa Krytyczna
• Miasta dla rowerów

Rowery w Polsce

W 1891 r. pierwszą w Polsce fabrykę rowerów założył Władysław Sierpiński. Polska Fabryka Rowerów i Motocykli Wicher, zlokalizowana była w Łodzi przy ul. Kilińskiego 96a.^[28] Produkowała kilkaset rowerów rocznie, gdyż właściciel nie zdecydował się na masową produkcję. Zaś warszawska firma Ormonde Kazimierza Lipieńskiego, założona rok wcześniej niż manufaktura Sierpińskiego, jedynie sprowadzała rowery z zagranicy aż do 1905 r., wówczas Lipieński zdecydował się na wyprodukowanie własnych modeli. W 1886 r. powstało Warszawskie Towarzystwo Cyklistów. Przed II wojną światową w Polsce działało kilka firm zajmujących się produkcją rowerów, części do nich były zarówno produkowane w Polsce, jak i sprowadzane z Wielkiej Brytanii lub Niemiec. Można wymienić trzy najważniejsze firmy w Warszawie – Adama Kamińskiego, Antoniego Rybowskiego i Franciszka Zawadzkiego, a także Fabryka Broni „Łucznik” w Radomiu. Każde większe miasto miało co najmniej jedną firmę rowerową. Ramy zazwyczaj produkowano na miejscu, a części sprowadzano.

Po wojnie większość zakładów przestała istnieć, a produkcja krajowa ograniczała się do zakładów państwowych Romet.

Według badań CBOS z 2012 roku w Polsce 70 procent Polaków jeździ na rowerach^[29].

Zobacz też