Apollo (gr. Ἀπόλλων Apóllōn, zwany też Φοῖβος Phoibos ‘Jaśniejący’, łac. Apollo) – w mitologii greckiej syn Zeusa i Leto. Urodził się na wyspie Delos. Był bliźniaczym bratem Artemidy. Uważany za boga piękna, światła, życia, śmierci, zarazy, muzyki, wróżb, prawdy, prawa, porządku, patrona sztuki i poezji, przewodnika muz (Ἀπόλλων Μουσηγέτης Apóllōn Mousēgétēs), natchnienia, lecznictwa i uzdrawiania, łucznictwa, kawalerów, wieszczek. Swą siedzibę miał na szczycie góry Parnas w Delfach, skąd zsyłał natchnienie. Mury okalające dom Apollina okalały też miejsce słynnej wyroczni delfickiej.

Apollo był najmłodszym i najprzystojniejszym bogiem spośród mężczyzn. Smukły, o marzącym czole, nad którym piętrzyły się złote loki, onieśmielał jarzącym spojrzeniem swych błękitnych oczu.

Był zazdrosny i zawistny, np. zacięcie konkurował z flecistą frygijskim Marsjaszem o miano najlepszego muzyka. I nawet kiedy ten oddał mu pierwszeństwo, Apollo skrępował mu ręce i nogi, przywiązał do drzewa i obdarł żywcem ze skóry.

Na jego życzenie Artemida przebiła strzałą z łuku ukochaną Apollina Koronis, która zakochawszy się w śmiertelniku Ischysie wzgardziła miłością Apolla.

Kiedy Dzeus raził piorunem Asklepiosa (syna Apollina), ten w zemście zabił kilku cyklopów z kuźni Hefajstosa. Za to morderstwo Apollo musiał przez dziewięć lat służyć jako parobek u króla Admeta w Tesalii.

W rzeczywistości bóstwo o szerokich, często sprzecznych kompetencjach. Pierwotnie androgyniczny (śladem tego bliźniacza para Apollo-Artemida) bóg gwałtownej śmierci – Grecy wywodzili jego imię od ἀπόλλυμι (apóllymi) „niszczę, zabijam”, ale por. też IE. *abol (<*obol-) „jabłko” (symbol – źródło wiedzy). Bóg jednocześnie solarny i chtoniczny. Zabijając węża-smoka Pytona (lub Delfyne, będącego hipostazą pierwotnej Magna Mater), strzegącego bramy do tajemnej wiedzy ukrytej pod/w ziemią/i, przejął władzę nad wyrocznią w Delfach (gr. delfys „macica”). Zabójstwo Pytona, podobnie jak zabójstwo Wrytry przez Indrę, było wielkim, bohaterskim czynem, ale i przekleństwem, z którego należało się oczyścić. Ustanowił więc igrzyska pytyjskie, zszedł też do podziemia. Stał się przekaźnikiem boskich (Zeusowych) wyroków, szczególnie w sprawie obrzędów oczyszczenia po zbrodni zabójstwa. Oddalał (apotropaios) i oczyszczał (katharsios) od zła (zbrodni mordu), które sam wywołał (por.: Dionizos).

Łuk i lira, którymi posługuje się Apollo, mogą być interpretowane jako narzędzia przeciwstawne (mordu i oczyszczenia). Może być to również w rzeczywistości jedno, najbardziej pierwotne, instrumentum – symbol władzy nad życiem i śmiercią oraz wiedzy (zarówno jako instrument muzyczny – przygrywający podczas szamańskiego obrzędu, jak i łuk miotający strzały, na których szaman podróżuje w zaświaty).

Apollinowi był także poświęcony wawrzyn szlachetny, który nałożył na głowę po przybyciu do doliny Tempe i obmyciu się z przelanej krwi. Było to tuż po zabiciu Pytona – syna Gai nasłanego na Leto ( matkę Apollina i Artemidy) przez zazdrosną Herę. Dodatkowo powrócił do Delf i zapoczątkował igrzyska pytyjskie na pamiątkę zwycięstwa nad Pytonem.

M. Eliade stwierdza, że krwawa mitologia apollińska odbija proces przenikania kultu Apollina do Grecji i przejmowanie przezeń atrybutów bóstw przedindoeuropejskich (o charakterze rolniczym, tellurycznym i tradycji jeszcze megalitycznej – delficki omfalos). Istnieje też hipoteza (na gruncie irańskim co prawda) o powstawaniu tego typu mitów w wyniku syntezy dwu oddzielnych nurtów życia religijnego (żeńskiego: rolniczo-przydomowego i męskiego: nomadycznego lub półnomadyczno-wojowniczego) w obrębie jednej wspólnoty plemiennej. Mimo degradacji i asymilacji atrybutów Bogini Ziemi, przepowiednie nadal głosiła kapłanka Pytia (w poważniejszych sprawach stosująca maneisa, szał poetycki, stan profetycznej ekstazy znany z innych religii indoeuropejskich i obrzęd zstępowania do podziemi, ad uterum), której przekaz tłumaczył prorok. Z czasem ta złowróżbna strona bóstwa zostaje oswojona, Apollo coraz bardziej staje się bogiem porządku i prawa – harmonii świata.

Dwa kierunki, z których wywodzono Apollina to: północny – eurazjatycki (z obszarów o żywych tradycjach szamańskich) i wschodni – małoazjatycki. Pierwszy poparty jest mitem o corocznych (zimowych) podróżach Apollina do rodzinnej ziemi (Hyperborei). Podczas jego nieobecności w Delfach rządził Dionizos. Za drugim – przemawia lokalizacja największych ośrodków jego kultu (Azja Mniejsza) i inskrypcja hetycka z imieniem Apulúnas „bóg bram”.

Apollo nie miał żony ani szczęścia w miłości. Boginie, nimfy i kobiety śmiertelne, które do niego wzdychały nigdy nie mogły zatrzymać go dłużej przy sobie. Natomiast te, które darzył afektem, nie odpowiadały na jego zaloty.

Apollo był zakochany w Dafne, córce Gai i Penejosa. Dziewczyna jednak odrzucała jego zaloty. Apollo postanowił zdobyć Dafne za wszelką cenę. Ścigał ją tak długo, aż dziewczyna straciła siły. Dziewczyna poprosiła wtedy ojca – boga rzeki – o pomoc. Penejos spełnił prośbę córki. Dafne zmieniła się w drzewo laurowe. Apollo załamał się po metamorfozie swej wybranki. Z gałęzi drzewa uplótł wieniec, który odtąd ozdabiał jego głowę.

Rozmiłował się też w pięknej nimfie Kastalii, córce rzecznego boga Acheloosa i zabiegał o jej względy. Nimfa nie mogąc sobie poradzić z natarczywością zalotów Apollina rzuciła się do źródła bijącego ze skał Parnasu. Apollin uświęcił to miejsce i źródło nazwał jej imieniem a woda z niego zsyłała moc natchnienia na każdego, kto się jej napił.

Synem Apollina i Koronis był Asklepios, mający władzę nad życiem (jego hipostazami były, chtoniczne w charakterze: wąż i pies). Z muzą Kaliope miał synów Orfeusza i Linosa a z Talią Korybantów ( boskich tancerzy). Z Kyrene miał syna Aristajosa a z Ftyją - Dorosa. Hamadriada Dryope zrodziła mu syna Amphissosa - późniejszego założyciela miasta Ojta, w którym wzniósł świątynie ku czci Apolla, a kapłanką w niej została Dryope. Pewnego dnia Dryope zniknęła bez śladu, a obok posągu Apollina wyrosła topola.

Kochanką Apollina była też Kreuza, córka ateńskiego króla Erechteusza (prześladowcy Heraklidów), która urodziła mu syna Iona – protoplastę Jonów, ludu helleńskiego. Obawiając się gniewu ojca, Kreuza oddała synka na wychowanie Pytii.

Był również zakochany w Hiacyncie i Kyparissosie. Przyjaźń z Hiacyntem skończyła się fatalnie. Apollo niechcący podczas rzutu dyskiem zabił oblubieńca.