Big Boy (oficjalnie "Union Pacific Series 4000") – seria parowozów towarowych, o układzie osi według oznaczenia amerykańskiego: 4-8-8-4, wyprodukowanych w liczbie 25 w latach 1941 i 1944 przez ALCO dla kolei Union Pacific Railroad, oznaczonych numerami 4000-4024. Parowozy tej serii należą do największych i najsilniejszych na świecie.

Historia

Przyznawany parowozowi tytuł największej tego typu maszyny na świecie okazuje się kwestią kontrowersyjną – istniały maszyny zarówno cięższe, jak i silniejsze. Jednak, pominąwszy tender, "Big Boy" był parowozem najdłuższym, a po kompletnym załadunku paliwa i wody – najcięższym (choć znowu odjąwszy masę tendra otrzymalibyśmy pojazd lżejszy od niektórych parowozów).

"Big Boy" był jedyną lokomotywą z układem osi "4-8-8-4" według notacji Whyte'a – oznacza to połączenie dwóch zestawów każdy po osiem kół napędowych i cztery koła toczne - przednie osie toczne zapewniały stabilność pojazdu przy wyższych prędkościach, a tylne - podtrzymywały bardzo duże palenisko, dostosowane do niskiej jakości węgla z Wyoming używanego przez Union Pacific. Tylne osie napędowe i toczne umieszczone były w ostoi parowozu, natomiast przednie - na wychylnej, dodatkowej ramie, co umożliwiało wpisywanie się maszyny w łuki. Wybór takiego układu osi był podyktowany przeznaczeniem parowozu do szybkiego transportu ciężkich składów.

Maszyna powstała jako efekt zapotrzebowania spółki Union Pacific na lokomotywę zdolną transportować ładunek 3300 ton metrycznych po długiej trasie o nachyleniu 1,14% w Wasatch. W czasie poprzedzającym opracowanie serii 4000 konieczne było korzystanie z lokomotyw pomocniczych pchających skład. Łączenie i rozłączanie jednostek pomocniczych oraz obsadzanie ich załogą zwiększały koszty i spowalniały transport. Nowy parowóz powinien posiadać więc odpowiednią moc i siłę pociągową. Ponadto po pokonaniu ostrego wzniesienia powinien być zdolny do szybkiego przejechania następnych, płaskich odcinków z ciężkim składem przy prędkości około 100 km/h.

Faktycznie, parowozy "Big Boy" zaprojektowane były do stabilnej jazdy z prędkością około 130 km/h, więc konstruktorzy pozostawili duży margines bezpieczeństwa. Union Pacific nie mógł poszczycić się wcześniejszymi konstrukcjami pozwalającymi na takie osiągi – wyjątkiem może być seria UP 3900 "Challenger" o układzie osi 4-6-6-4, która posłużyła za bazę wyjściową dla projektu serii 4000.

Powstało 25 egzemplarzy lokomotywy "Big Boy", dostarczonych w dwu transzach – 20 i 5 egzemplarzy. Wszystkie pierwotnie zbudowano jako opalane węglem. Jeden egzemplarz o numerze 4005 dostosowano później na napęd olejem, ale przeróbka okazała się mniej efektywna niż podobne rozwiązania stosowane w parowozach "Challenger", a jednostkę po krótkim czasie przywrócono do stanu pierwotnego. Często cytowanym przez firmę powodem porażki prób opalania parowozów olejem napędowym było zastosowanie w jednostce pojedynczego palnika, co w połączeniu z względnie dużym paleniskiem powodowało, że ciepło rozchodziło się nierównomiernie i było niewystarczająco duże. Niejasne jest, dlaczego konstruktorzy nie zdecydowali o wprowadzeniu kilku palników.

Lokomotywy Big Boy odegrały ważną rolę podczas II wojny światowej, szczególnie ze względu na łatwość obsługi, która umożliwiała prawidłową ich eksploatację mało doświadczonym załogom^{[potrzebny przypis]}. Wielu mężczyzn niezdolnych do służby wojskowej zostało przejętych przez koleje jako zastępcy osób wysłanych na front. Łatwość obsługi była w tych warunkach kluczowym atutem. Podczas wojny, gdy wywiad niemiecki donosił w swoich raportach o wielkich amerykańskich lokomotywach będących w stanie samodzielnie transportować wielkie składy wiozące ważne dla wysiłku wojennego materiały, były one klasyfikowane przez dowództwo jako "niewiarygodne"^{[potrzebny przypis]}.

Podobnie jak w przypadku innych lokomotyw parowych, powojenny wzrost cen węgla i siły roboczej oznaczał koniec lokomotyw Big Boy, nawet jednak w tej sytuacji były one jednymi z ostatnich czynnych parowozów. W lipcu 1959 parowóz Big Boy przewiózł ostatni skład. Jego podróż skończyła się wczesnym rankiem 21 lipca. Większość parowozów tej linii była utrzymywana w stanie gotowości technicznej do roku 1961, a cztery sztuki nawet do 1962, w mieście Green River w stanie Wyoming.

Zachowane egzemplarze

Big Boy należy do najpopularniejszych spośród zachowanych amerykańskich lokomotyw parowych. Przyczyną tego stanu rzeczy jest jej sława jako "największego parowozu", jednak ta sama cecha czyni ekspozycję ogromnej maszyny niezwykle trudną, szczególnie w zatłoczonych miastach Wschodniego Wybrzeża. Z 25 wyprodukowanych parowozów Big Boy pozostało osiem:

• 4004: Holliday Park, Cheyenne, Wyoming.
• 4005: Forney Transportation Museum, Denver, Kolorado
• 4006: Museum of Transportation, St. Louis, Missouri
• 4012: Steamtown National Historic Site, Scranton, Pensylwania
• 4014: Railway and Locomotive Historical Society, Southern California Chapter, Fairplex, Pomona, Kalifornia
• 4017: National Railroad Museum, Green Bay, Wisconsin
• 4018: Museum of the American Railroad, Dallas, Teksas
• 4023: Kenefick Park, Omaha, Nebraska

Wszystkie egzemplarze oprócz 4005 oraz 4017 przechowywane są na świeżym powietrzu bez ochrony przed negatywnym wpływem warunków atmosferycznych. Suche i gorące powietrze południowej Kalifornii pozwoliło na zachowanie egzemplarza 4014 w najlepszym stanie spośród całej serii, z pomocą lokalnego oddziału Towarzystwa Historycznego Kolejnictwa i Lokomotyw (Railway and Locomotive Historical Society). Model przedstawiany w Steamtown również uważany jest za dobrze zachowany. Egzemplarz 4005 stacjonujący w Denver został przeniesiony w styczniu 2001 do świeżo wtedy odnowionego budynku muzeum, gdzie aktualnie prezentowany jest pośród innych eksponatów ze świata kolei oraz stu zabytkowych samochodów. Dzięki szeroko zakrojonej akcji pozyskiwania funduszy oraz wysiłkom ochotników, egzemplarz 4017 wraz z kilkoma innymi ważnymi w historii kolei eksponatami stacjonuje teraz w nowo wybudowanej klimatyzowanej hali w Green Bay.

W chwili obecnej żadna z lokomotyw Big Boy nie jest w stanie zdatnym do użytku, jednak Union Pacific ma w planach odrestaurowanie parowozu nr 4014. Na tory ma wrócić w 2019, aby uczcić 150. rocznicę utworzenia pierwszej transkontynentalnej linii w USA^[1].

Dane techniczne

• Typ: parowóz towarowy
• Układ osi: oo OOOO OOOO oo
  • według oznaczeń francuskich: 2-4-0+0-4-2
  • według oznaczeń amerykańskich: 4-8-8-4 („Big Boy”)
  • według oznaczeń europejskich: (2D)'D2'
• Długość:
  • samego parowozu: 26 161 mm (85 ft 10 in)
  • tendra: 14 325 mm (47 ft)
  • całkowita: 40 486 mm (132 ft 10 in)
• Waga parowozu:
  • napędna: ~247,3 Mg (545 200 lb)
  • w stanie roboczym sama lokomotywa: ~350,29 Mg (772 250 lb)
  • w stanie roboczym tender: ~198 Mg (436 500 lb)
  • w stanie roboczym lokomotywa z tendrem: ~548,29 Mg (1 208 750 lb)
• Pojemność skrzyni wodnej: 90,0 m³
• Pojemność skrzyni węglowej: 25,0 Mg
• Powierzchnia rusztu – 21 m²
• Moc: ~6200 KM
• Siła pociągowa – 602,18 kN
• Prędkość maksymalna: ~130 km/h (80 mph)
• Średnica kół:
  • napędnych: 1723 mm (68 in)
  • tocznych przednich: 914 mm (36 in)
  • tocznych tylnych: 1067 mm (42 in)
• Liczba cylindrów – 4
• Średnica cylindra: 603 mm
• Skok tłoka: 813 mm
• Ciśnienie w kotle: 20,4 at

Linki zewnętrzne

• informacje o lokomotywie (ang.)
• zdjęcie ze strony zewnętrznej