Smyczek – element instrumentu smyczkowego służący do wzbudzania wibracji strun^[1].

Budowa

Smyczek składa się z drzewca będącego elementem nośnym wykonanym z bardzo trwałego drewna (fernambuku, tabebuja), uchwytu, włosia i śruby naciągowej (żabka), pozwalającej uzyskać odpowiedni naciąg włosia, niezbędny do poprawnej gry.

Włosie w smyczku pochodzi ze specjalnie wypreparowanych, odtłuszczonych włosów z ogona końskiego. W celu zwiększenia szorstkości włosia i tym samym zwiększenia jego przyczepności do strun stosuje się nacieranie kalafonią.

Drewno na smyczek pochodzi ze szlachetnych gatunków drewna, m.in. fernambuku czy drzewa wężowego. Istnieje bardzo dużo wariantów smyczków i modeli tworzonych przez lutników z różnych epok, a także z różnych surowców, w tym złota i skorupy żółwia (na żabkę)^[2].

Współcześnie do budowy smyczków stosuje się również materiały sztuczne, np. włókno węglowe na drzewce, oraz włosie syntetyczne.

Uchwyt

• Francuski - kciuk pod włosiem, trzy palce nad prętem, stosowany dawniej do gry do tańca, do krótkich pociągnięć i gry ruchliwej. Kciuk pod włosiem regulował napięcie włosia podczas gry - stosowany powszechnie do połowy XVIII w. Na wielu obrazach z XVII wieku widać, że 5 palec nie spoczywał na smyczku tylko odginał się do góry w powietrzu.

• Włoski - kciuk pomiędzy włosiem a prętem - do dłuższych pociągnięć smyczka, przy grze "poważniejszej", powolnej i dostojnej.

Pozycja na strunach

Smyczek zasadniczo powinien pocierać struny w połowie długości podstrunnicy od podstawka. Przesunięcie bliżej podstawka daje grę mocniejszą i bardziej szorstką, zaś bliżej podstrunnicy - brzmienie słabsze i delikatniejsze. Im bliżej podstawka pobudzana jest struna, tym większe są amplitudy wyższych składowych widma dźwięku i tym większa ich liczba w widmie^[3].

Historia

Według greckiej mitologii smyczek wynalazła Safona biorąc go z końskiego włosia^[4]. Pierwsze wizerunki instrumentów smyczkowych pojawiły się na freskach włoskich z początku XVI w^[5].

Smyczek takich dawniejszych instrumentów, jak fidel, rebek, lira da braccio miał podobną budowę a także długość, nawet stosowany do większych instrumentów. Smyczki stosowane do muzyki tanecznej były krótsze. Smyczek niegdyś miał kształt wypukły, w kształcie łuku, w XVI wieku o znacznym wygięciu, zmniejszającym się w późniejszych modelach. Włosie mocowano dawniej bezpośrednio do zakończenia pręta a z drugiej strony mocowania stosowano różnego rodzaju wiązania i ryglowania. Ponieważ smyczek nie posiadał główki, włosie zbliżające się na czubku smyczka bezpośrednio do drzewca nie pozwalało grać tą częścią smyczka. Główka odsuwająca włosie od smyczka pojawia się na przełomie XV/XVI wieku. Zaczęto wtedy także stosować proste żabki w kształcie rogu. Do końca XVII wieku smyczek miał stałe napięcie włosia, nie podlegające regulacji. Pod koniec XVII wieku zaczęto stosować ruchomą żabkę z gwintem i śrubką naciągającą włosie smyczka oraz utrzymującą jego napięcie podczas gry^[5].

Mechanizm smyczka został zmieniony w początkach XIX wieku przez europejskiego lutnika Francois Tourte'a. Udoskonalił on żabkę oraz wyprofilował drzewce smyczka tak, aby dźwięk mógł być prowadzony równomiernie, płynnie i z dużym natężeniem. Tourte opracował kształt smyczka oparty na krzywej złożonej, do którego można stosować znaczne naprężenia, dzięki czemu możliwe jest wzmocnienie nacisku na struny^[6].

Inne instrumenty

Smyczek stosowany jest również do grania na wibrafonie, talerzach i pile muzycznej.

Linki zewnętrzne

• Smyczki wykorzystywane w polskiej ludowej praktyce muzycznej