Trebusz – starożytna i średniowieczna broń artyleryjska; barobalistyczna machina miotająca, wykorzystująca zasadę dźwigni, miotająca pociski stromotorowo ze znaczną celnością. Trebusz był stosowany dość powszechnie i stąd ma w różnych językach różne miejscowe nazwy: trebuszet, trebuczet, trabutium, frondibola, perier, bleide, tribock, petraria itd. Dla przykładu francuską nazwę frondibola utworzono z połączenia francuskiego słowa fronde (proca) i greckiego bolis (pocisk).

Konstrukcja

Ze względu na siłę napędową rozróżniamy 3 rodzaje:

• ciągniony
• z przeciwwagą
• hybrydowy

Pierwotnie używany trebusz był napędzany siłą ludzkich mięśni. Pocisk przyczepiony był do dłuższego ramienia, a załoga maszyny ciągnęła za krótszą część z użyciem lin. Wzmianki o tych maszynach pochodzą z obszaru Chin sprzed IV wieku p.n.e. Często używane przez Chińczyków i przez Arabów podczas bitew w celu rozbijania szyków jednostek i obniżania morale przeciwnika .

Następcą, który wyparł poprzednią technologię jest model hybrydowy, który był połączeniem pomiędzy dwoma pochodzi z świata islamu, stworzony na potrzeby podbojów arabskich w VIII wieku, który dzięki wyprawom krzyżowym został przeniesiony do krajów basenu śródziemnego i na północ Europy.

Trebusz z przeciwwagą mimo że najbardziej skomplikowany, w istocie był olbrzymią, mechaniczną procą działającą na zasadzie dźwigni. Siłę wyrzutu zapewniał znaczny ciężar (po grecku baros) – pojemnik z kamieniami lub ołowiem, na stałe zamocowany na krótszym ramieniu. Odblokowany wraz z ramieniem opadał z przyspieszeniem ziemskim, powodując gwałtowny ruch obrotowy drugiego, dłuższego ramienia. Ramię to miało podczepioną elastyczną kieszonkę, zawierającą jeden lub więcej pocisków, uwalnianych na zasadzie siły odśrodkowej w chwili zahamowania ruchu dźwigni. Krótsze ramię machiny unoszono (przygotowywano do strzału) na zasadzie dźwigni, opuszczając dłuższe za pomocą wielokrążków. Gdy rozmiary trebuszy zaczęły stanowić znaczący problem w ładowaniu zastosowano kołowrotki o dużej średnicy, w które były napędzane najczęściej przez ludzi poruszających się wewnątrz mechanizmu, przykładem może być największy wykorzystany podczas oblężenia - Wilkołak.

Nazwa trebusz raczej błędnie stosowana jest także dla znacznie prostszych machin, takich jak biffa. Biffy ciężar napędzający miały mocowany na linie. Uwolniony, w końcowej fazie zatrzymywał się na ziemi. Machiny te miały większy zasięg, ale mniejszą celność. Według niektórych autorów używane były już w starożytnym Rzymie i Chinach. Przede wszystkim wykorzystywano je powszechnie w całej Europie w okresie średniowiecza. Stosowane były przez Słowian Zachodnich w walkach z Duńczykami w XII wieku, m.in. w obronie Wołogoszczy w 1184 r., kiedy to celny ostrzał uniemożliwił lądowanie wroga.

Ewolucyjnym połączeniem obu rodzajów machin było tripantium, posiadające przeciwwagę stałą i ruchomą, opracowane w średniowieczu. Miało ono wysoką celność i zasięg większy niż trebusz.

Działająca rekonstrukcja trebusza znajduje się przy zamku w Chudowie i jest jedną z największych w Europie.

Galeria

• Tripantium – rysunek

• Rekonstrukcja francuskiego pierrière

• Strzał z trebusza (biffy)

• PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, ​ISBN 83-01-13506-9​
• Zenon Mendygrał,"Arsenał bellony"
• Robert M. Jurga, Machiny wojenne, Donjon/Pelta, Kraków-Warszawa 1995, ​ISBN 83-86489-03-0​, ​ISBN 83-85314-04-0​
• Paul E. Chevedden. The Invention of the Counterweight Trebuchet: A Study in Cultural Diffusion. „Dumbarton Oaks Papers”. 54, s. 71-116, 2000. Waszyngton: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. JSTOR 1291833. [zarchiwizowane z adresu 2016-03-03]. 

Zobacz też