Szafir – bardzo twardy minerał z gromady tlenków – niebieska odmiana korundu. Jest minerałem rzadkim.

Nazwa pochodzi od stgr. σάπφειρος sappheiros, w starożytności oznaczała przede wszystkim lapis-lazuli. Grecka nazwa została zapewne przejęta z języków semickich (hebr. sappir).

Właściwości

Tworzy najczęściej kryształy o postaci pseudoheksagonalnych słupów (o przekroju sześciobocznym) i bipiramid. Na ścianach kryształów często wykazuje poprzeczne zbrużdżenia. Jest kruchy, przezroczysty, często wykazuje podzielność wykorzystującą płaszczyzny zbliźniaczeń.

Spotykane są też szafiry o innych barwach: biały, bezbarwny (leukoszafir), jasnoróżowy, czerwonawy, pomarańczowoczerwony (paparadża tzw. hiacynt), purpurowy, fioletowy (ametyst wschodni), fioletowoniebieski (szafir kaszmirski), zielony (szmaragd wschodni), jasnoniebieski (akwamaryn wschodni), szary, brunatny, czarny.

Znane są też odmiany dwubarwne (szafir arbuzowy) oraz wykazujące asteryzm (szafir gwiaździsty). Barwę powodują domieszki żelaza, tytanu, magnezu, wanadu, chromu. Domieszka żelaza dwuwartościowego (Fe²⁺) lub trójwartościowego tytanu (Ti³⁺) nadaje szafirowi najbardziej typową barwę niebieską, trójwartościowe jony żelaza (Fe³⁺), zależności od ilości barwią go na żółto i zielono, jony chromu (Cr³⁺) na czerwono a dodatek wanadu (V⁴⁺) na fioletowo.

Niektóre odmiany wykazują pleochroizm, a nawet luminescencję.

Występowanie

Jest spotykany w skałach magmowych, najczęściej w pegmatytach, i bazaltach.

Miejsca występowania: Sri Lanka – największe znajdowane kryształy, do 20 kg, nie mają wartości jubilerskiej, Kambodża, Indie, Australia – największy oszlifowany żółty szafir o wadze 217,5 ct, Tajlandia, Tanzania, USA, Rosja (na płw. Kola znaleziono kryształ ponad 5 kg), Namibia, Kolumbia, RPA, Madagaskar, Birma – w 1966 r. znaleziono w Magoku kryształ szafiru gwiaździstego o wadze 63000 ct. (12,6 kg).

W Polsce – tylko na Dolnym Śląsku, białe i przezroczyste szafiry występują w pegmatytach Kruczych Skał w Wilczej Porębie k. Karpacza, bywają też znajdowane w aluwiach rzeki Izery.

Zastosowanie

• bardzo poszukiwany, wysoko ceniony, wyjątkowo atrakcyjny kamień kolekcjonerski.
• kamień szlachetny stosowany w jubilerstwie – wykorzystywany do wyrobu drogiej biżuterii.
• w przemyśle precyzyjnym.
• otrzymywany jest również syntetycznie.
• domieszkowany tytanem jako ośrodek czynny nowoczesnych laserów
• używany do produkcji igieł do gramofonów

Ciekawostki

• Szafir jest wymieniany w Biblii jako jeden z kamieni pektorału Aarona (Wj 24:10; Wj 28:18; Wj 39:11).
• W Apokalipsie św. Jana stanowi ozdobę drugiej warstwy fundamentu niebiańskiego Jeruzalem (Ap 21:18)
• Blue Belle of Asia to 400-karatowy szafir.