Itr (Y, łac. yttrium) – pierwiastek chemiczny, z grupy metali przejściowych w układzie okresowym.

Do roku 2013 scharakteryzowane zostały 33 izotopy itru o liczbach masowych 76–108. Spośród nich trwały jest tylko ⁸⁹Y, który stanowi 100% naturalnego składu tego pierwiastka^[4]. Występuje w skorupie ziemskiej w ilości 30 ppm, m.in. w postaci minerału ksenotymu.

Tworzy złożone wodorki, tlenki, fluorki i wodorotlenek. Wodorki itru są stosowane jako bardzo silne środki redukujące. Nie ma znaczenia biologicznego, jest podejrzewany o rakotwórczość.

Charakterystyka

W formie czystej itr jest srebrzystoszarym, stosunkowo stabilnym na powietrzu metalem. Na jego powierzchni tworzy się trwała warstwa tlenków, tak jak to jest w przypadku glinu (pasywacja). Jego własności chemiczne przypominają magnez. Jest łatwopalny, ale nie ulega samorzutnej reakcji z tlenem. Z wodą reaguje dość powoli z utworzeniem wodorotlenku. Wióry itru zapalają się na powietrzu gdy temperatura przekroczy 400 °C.

Historia odkrycia

Został odkryty w roku 1789 przez Johana Gadolina w Finlandii, wyodrębniony przez Friedricha Wöhlera w roku 1828. Jest to jeden z czterech pierwiastków, których nazwy zostały utworzone od szwedzkiej miejscowości Ytterby (poza itrem są to erb, iterb, terb).

Zastosowanie

• Stosowany jest jako dodatek do luminoforów w kineskopach.
• Lampy ze stopu itru z wolframem są stosowane w rentgenografii.
• Niektóre stopy itru mają własności nadprzewodnikowe.
• Stosowany jako katalizator przy polimeryzacji etenu.
• Tlenek itru używany jest do stabilizacji sześciennej formy cyrkonii, np. w jubilerstwie.
• Radioaktywny izotop ⁹⁰Y stosowany jest w zabiegu synowektomii radioizotopowej^[5].

Uwagi