Cyrkon (pierwiastek)

	Cyrkon
	Cyrkon
	itr ← cyrkon → niob
	Wygląd
	srebrzystoszary
	; Widmo emisyjne cyrkonu
	Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	cyrkon, Zr, 40; (łac. zirconium)
Grupa, okres, blok	4 (IVB), 5, d
Stopień utlenienia	IV
Właściwości metaliczne	metal przejściowy
Właściwości tlenków	amfoteryczne
Masa atomowa	91,224(2) u
Stan skupienia	stały
Gęstość	6511 kg/m³
Temperatura topnienia	1855 °C
Temperatura wrzenia	4409 °C
Numer CAS	7440-67-7
PubChem	23995
Właściwości atomowe
Promień; • atomowy; • walencyjny	; 155 (obl. 206) pm; 148 pm
Konfiguracja elektronowa	[Kr]4d25s2
Zapełnienie powłok	2, 8, 18, 10, 2; (wizualizacja powłok)
Elektroujemność; • w skali Paulinga; • w skali Allreda	; 1,33; 1,22
Potencjały jonizacyjne	I 640,1 kJ/mol; II 1270 kJ/mol; III 2218 kJ/mol
Właściwości fizyczne
Ciepło parowania	58,2 kJ/mol
Ciepło topnienia	16,9 kJ/mol
Ciśnienie pary nasyconej	1,68×10−3 Pa (2125 K)
Konduktywność	2,36×106 S/m
Ciepło właściwe	270 J/(kg·K)
Przewodność cieplna	22,7 W/(m·K)
Układ krystalograficzny	heksagonalny
Twardość; • w skali Mohsa	; 5
Prędkość dźwięku	3800 m/s
Objętość molowa	14,02×10−6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich
	Globalnie Zharmonizowany System; Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów
	Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI
Niebezpieczeństwo
Zwroty H	H250, H260
Zwroty P	P222, P223, P231+P232, P370+P378, P422
	Europejska klasyfikacja substancji
	oznakowanie ma znaczenie wyłącznie historyczne
	Na podstawie Rozporządzenia CLP, zał. VI
	Łatwopalny(F)
Zwroty R	R15, R17
Zwroty S	S2, S7/8, S43
	NFPA 704
Na podstawie; podanego źródła	0 0 2
Numer RTECS	ZH7070000
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Cyrkon (Zr, łac. zirconium) – pierwiastek chemiczny, z grupy metali przejściowych w układzie okresowym. Nazwa pochodzi od minerału o tej samej nazwie – cyrkonu (ZrSiO₄). Innym minerałem tego pierwiastka jest baddeleit (ZrO₂).

Spis treści

Charakterystyka

Cyrkon występuje w skorupie ziemskiej w ilości 130 ppm wagowo (30 ppm atomów)^[6]. Przypomina właściwościami chemicznymi hafn znajdujący się bezpośrednio pod nim w układzie okresowym – rozdzielenie ich jest trudne.

Występuje w dwóch odmianach alotropowych: krystalicznej (miękki, biały, kowalny) i amorficznej (niebiesko-czarny proszek).

Historia odkrycia

Pierwiastek został odkryty w 1789 r. przez Martina Heinricha Klaprotha a wyodrębnił go Jöns Jacob Berzelius w 1824 r.

Zastosowanie

Jest materiałem o najwyższym współczynniku odbicia promieniowania elektromagnetycznego. Dlatego w postaci blachy metalicznej znajduje zastosowanie w atomistyce (deflektory neutronów) i technice operacyjnej (wytłumianie ulotu elektromagnetycznego).

W postaci stopu zircaloy stanowi koszulki paliwowe paliwa jądrowego reaktorów jądrowych^[7]. Związki cyrkonu znalazły zastosowanie w kosmetyce (kremy, antyperspiranty, dezodoranty), zakazane jednak zostały przy produkcji kosmetyków w aerozolu w USA. Ponadto znajduje się na kanadyjskiej liście niezalecanych składników. Toksyczny dla układu oddechowego w przypadku inhalacji, uznany za bezpieczny w produktach, które nie są w aerozolu. Może wywoływać kontaktowe reakcje alergiczne^{[potrzebny przypis]}.

Tlenek cyrkonu(IV), ZrO₂, wykorzystywany jest do produkcji cyrkonii – syntetycznych kamieni ozdobnych.

Cyrkon-95

Nietrwały izotop cyrkonu emitujący promieniowanie beta o energiach 365 keV (54,7%) i 398 keV (44,6%). Stanowi produkt rozszczepienia uranu. Występuje w równowadze promieniotwórczej z niobem-95. Wysoce radiotoksyczny. Skażenie dopuszczalne wynosi 740 kBq^[7].

Uwagi

↑ Wartość w nawiasie oznacza niepewność związaną z ostatnią cyfrą znaczącą. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność.

↑ ^a ^b Cyrkon (pierwiastek) (ang.) w wykazie klasyfikacji i oznakowania Europejskiej Agencji Chemikaliów. [dostęp 2015-04-10].
↑ Cyrkon (nr 267694) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-04].
↑ JurisJ. Meija JurisJ. i inni, Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 88 (3), 2016, s. 265–291, DOI: 10.1515/pac-2015-0305 .
↑ Cyrkon (CID: 23995) (ang.) w bazie PubChem, United States National Library of Medicine.
↑ Cyrkon (nr 267694) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2011-10-04].
↑ Zirconium: geological information. WebElements. [dostęp 2013-11-28].
↑ ^a ^b Ryszard Szepke: 1000 słów o atomie i technice jądrowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 8311067236. (pol.)

[CIAAW-4] Wartość w nawiasie oznacza niepewność związaną z ostatnią cyfrą znaczącą. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność.

[CLI-1] Cyrkon (pierwiastek) (ang.) w wykazie klasyfikacji i oznakowania Europejskiej Agencji Chemikaliów. [dostęp 2015-04-10].

[Aldrich-US-2] Cyrkon (nr 267694) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-04].

[CIAAW-3] JurisJ. Meija JurisJ. i inni, Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 88 (3), 2016, s. 265–291, DOI: 10.1515/pac-2015-0305 .

[PubChem-5] Cyrkon (CID: 23995) (ang.) w bazie PubChem, United States National Library of Medicine.

[Aldrich-6] Cyrkon (nr 267694) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck KGaA) na obszar Polski. [dostęp 2011-10-04].

[WebElements-7] Zirconium: geological information. WebElements. [dostęp 2013-11-28].

[1000slow-8] Ryszard Szepke: 1000 słów o atomie i technice jądrowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 8311067236. (pol.)

[3]

[a]

[4]

[1]

[5]

[2]

[6]

[7]

Login

Top Links

Social Share