Ryby – tradycyjna nazwa zmiennocieplnych kręgowców wodnych, oddychających skrzelami (lub labiryntem) i poruszających się za pomocą płetw. Obejmuje bezżuchwowce krągłouste (Ancylostomatoz) oraz mające szczęki ryby właściwe (Piscis).

Stanowią najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną grupę współcześnie żyjących kręgowców (ponad połowę). Różnią się od siebie pod względem budowy zewnętrznej i wewnętrznej, ubarwienia oraz przystosowania do warunków środowiska. Ponad 32 tysiące współcześnie żyjących gatunków opisano naukowo, a co roku naukowcy opisują 100–150 nowych gatunków morskich i nieco więcej słodkowodnych^[1]. Szacuje się, że nie odkryto jeszcze co najmniej 5000 gatunków, głównie ryb głębinowych ze strefy klimatu tropikalnego^[1]. W Polsce występuje około 120 gatunków.

 Osobny artykuł: Ryby Polski.

Ryby są najstarszymi kręgowcami świata, pojawiły się około 480 mln lat temu.

Dział zoologii zajmujący się rybami to ichtiologia.

Występowanie

Wszystkie typy zbiorników wodnych na Ziemi z wyjątkiem zbiorników o skrajnie trudnych warunkach. Ryby występują we wszystkich strefach oceanów. Największym bogactwem gatunków ryb wyróżnia się strefa otwartej toni wodnej, liczne gatunki występują również w strefie dennej.

Cechy charakterystyczne

• opływowe ciało, kształtu zwykle wrzecionowatego, przystosowane do pokonywania oporu wody
• głowa łączy się z tułowiem nieruchomo, nie występuje odcinek szyjny
• szkielet chrzęstny, częściowo skostniały lub kostny
• otwór gębowy zaopatrzony w ruchome szczęki (nie dotyczy krągłoustych)
• kończyny przednie przekształcone w płetwy piersiowe, tylne – w płetwy brzuszne
• skóra u większości gatunków pokryta łuskami, u niektórych naga (bez łusek), gruba, z licznymi gruczołami śluzowymi
• u wielu gatunków występuje pęcherz pławny
• oddychają skrzelami, niektóre mogą oddychać powietrzem atmosferycznym dzięki uchyłkom jelita
• większość ma charakterystyczny dla ryb narząd – linię boczną
• zmiennocieplne
• zamknięty układ krążenia
• rozdzielnopłciowe
• w większości jajorodne

 Osobny artykuł: Anatomia ryb.

Ekologiczne grupy rozrodcze ryb

Wśród ryb rozwinęły się różnorodne strategie rozrodcze. Jednym z elementów z tym związanych jest miejsce składania ikry. Z tego względu wyróżniane są ekologiczne grupy rozrodcze^[2]:

• ryby litofilne – składają ikrę na twardym, piaszczysto-kamienistym podłożu, w miejscach płytkich o dobrze natlenionej wodzie,
  • ryby speleofilne – ryby litofilne ukrywające ikrę pod kamieniami,
• ryby fitofilne – składają ikrę na częściach roślin w wodach stojących,
• ryby psammofilne – składają ikrę przy brzegach pokrytych roślinnością, na częściach roślin lub na podłożu (np. żwirze lub piasku),
• ryby pelagofilne – których ikra swobodnie unosi się w wodzie, w strefie pelagialnej,
• ryby pelagolitofilne – składają ikrę na twardym podłożu, ale ta jest zabierana przez nurt wody i unoszona nad dnem,
• ryby ostrakofilne – składają ikrę do jamy płaszczowej małży,
• ryby ochraniające ikrę – składają ikrę do gniazd, zagłębień, szczelin skalnych, muszli mięczaków lub inkubują w pysku jednego z rodziców, pilnują jej, a niektóre opiekują się również potomstwem.

Znaczenie gospodarcze

 Osobny artykuł: Ryby konsumpcyjne.

Ryby przetwarzają bezużyteczne – z punktu widzenia człowieka – rośliny i zwierzęta wodne na wartościowe dla niego mięso. Są wykorzystywane na całym świecie w celach konsumpcyjnych, przemysłowych oraz rekreacyjno-poznawczych:

• Konsumpcja (pożywienie) – od najdawniejszych czasów ryby są jednym z podstawowych składników pożywienia człowieka. Rybie mięso jest łatwo przyswajalne i wartościowe pod względem odżywczym. Zawiera wysokiej jakości białko, jod, fosfor, potas, wapń oraz witaminy A i D.
• Przemysł – dostarczają surowca dla przemysłu rybnego, farmaceutycznego, do produkcji nawozów, klejów, karmy dla zwierząt i innych (np. z łusek uklei produkowano sztuczne perły i inne tanie imitacje klejnotów).
• Akwarystyka – stanowią obiekt badań naukowców (laboratoria, ośrodki naukowe), są prezentowane w akwariach publicznych, hodowane w akwariach prywatnych. Istnieje wiele firm wyspecjalizowanych w poławianiu, hodowli i dystrybucji ryb akwariowych.
• Wędkarstwo – popularny na całym świecie rodzaj hobby i sportu polegający na łowieniu ryb przy pomocy wędki.
• Są bioindykatorami czystości wód (np. pstrąg potokowy i sieja).

Zagrożenia

Odmienne środowiska w jakich żyją ludzie i ryby nie zmniejszają faktu, że wzajemnie mogą być dla siebie zagrożeniem.

Zagrożenia dla człowieka:

• niebezpieczeństwo pogryzienia – wiele gatunków dużych, drapieżnych ryb (rekiny, barrakudy) jest zdolnych do zaatakowania człowieka, który z ich punktu widzenia naruszył ich terytorium (np. podczas kąpieli),
• niebezpieczeństwo zatrucia – mięso ryb jest uważane za smaczne i zdrowe, jednak istnieją gatunki, a nawet całe rodziny ryb, których mięso jest dla człowieka śmiertelnie trujące (takifugu, rozdymkokształtne). Inne natomiast są wyposażone w kolce połączone z gruczołem jadowym (skorpenokształtne).

Zagrożenia dla ryb:

• przełowienie – nadmierna, niekontrolowana eksploatacja łowisk,
• zatrucie środowiska – ograniczanie obszaru występowania gatunków poprzez pogarszanie parametrów wody.

Systematyka

Ryby stanowią takson parafiletyczny, ponieważ każdy klad obejmujący ryby obejmuje również czworonogie (Tetrapoda), które nie są rybami. Z tego powodu tradycyjnie rozumiane ryby nie są już traktowane jako jednostka taksonomiczna.

Obecnie zwierzęta zaliczane do ryb dzielone są na gromady^[3]:

• śluzice (Myxini)
• cefalaspidokształtne (Cephalaspidomorphi) - czyli minogokształtne
• ryby pancerne (†Placodermi)
• ryby chrzęstnoszkieletowe (Chondrichthyes)
• fałdopłetwe (†Acanthodii)
• promieniopłetwe (Actinopterygii)
• mięśniopłetwe (Sarcopterygii)

Dwie ostatnie gromady łączone są w nadgromadę Osteichthyes – ryby kostnoszkieletowe.

Zobacz też