Grecja (gr. Ελλάδα Elláda, IPA: [e̞ˈlaða] lub Ελλάς Ellás, IPA: [e̞ˈlas]), Republika Grecka (Ελληνική Δημοκρατία Ellinikí Dimokratía, IPA: [e̞ˌliniˈci ðimo̞kraˈtiˌa]) – kraj położony w południowo-wschodniej części Europy, na południowym krańcu Półwyspu Bałkańskiego. Graniczy z czterema państwami, Albanią, Republiką Macedonii i Bułgarią od północy, oraz Turcją od wschodu. Ma dostęp do czterech mórz: Egejskiego i Kreteńskiego od wschodu, Jońskiego od zachodu oraz Śródziemnego od południa. Grecja ma dziesiątą pod względem długości linię brzegową na świecie, o długości 14880 km. Poza częścią kontynentalną, w skład Grecji wchodzi około 2500 wysp, w tym 165 zamieszkałych. Najważniejsze to Kreta, Dodekanez, Cyklady, i Wyspy Jońskie. Najwyższym szczytem jest wysoki na 2918 m n.p.m. Mitikas w masywie Olimpu.

Grecja ma długą historię i bogate dziedzictwo kulturowe. Uważana jest za spadkobierczynię starożytnej Grecji. Jako taka, stanowi kolebkę całej cywilizacji zachodniej, miejsce narodzin demokracji^[3], filozofii^[4], Igrzysk Olimpijskich, wielu podstawowych twierdzeń naukowych, zachodniej literatury, historiografii, politologii oraz teatru^[5], zarówno komedii, jak i dramatu. Świadectwo tej spuścizny stanowi 17 Obiektów Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Nowożytne państwo greckie zostało utworzone w efekcie zwycięskiego powstania przeciwko rządom osmańskim.

Współczesna Grecja była rozwiniętym krajem^[6][7], o wysokim wskaźniku rozwoju społecznego, i innych wskaźnikach jakości życia^[8][9][10]. Od 2002 r. Grecja zrezygnowała z własnej waluty, przyjmując euro. W 2013 trafiła do grupy państw rozwijających się, to pierwszy przypadek w historii degradacji kraju z tej grupy^[11]. Jest członkiem wielu organizacji międzynarodowych, Paktu Północnoatlantyckiego od 1952 roku, z przerwą w latach 1974–1980, Wspólnot Europejskich od 1981 r.^[12] oraz Europejskiej Agencji Kosmicznej od 2005 r.^[13] Jest członkiem założycielem Organizacji Narodów Zjednoczonych, Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju^[14] oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego.

Geografia

 Osobny artykuł: Geografia Grecji.

Terytorium Grecji można podzielić na:

• Grecję kontynentalną (wraz z oddzielonym od niej Kanałem Korynckim półwyspem Peloponez), która wchodzi w skład Półwyspu Bałkańskiego
• oraz wyspy rozsiane na morzach Egejskim i Jońskim.

Prawie 1/5 powierzchni Grecji przypada na około 2500 wysp, z czego 165 jest zamieszkałych.

Największe z wysp to:

• Kreta (ok. 8260 km²),
• Eubea (ok. 3621 km²),
• Lesbos (ok. 1630 km²),
• Rodos (ok. 1400 km²),
• Chios (ok. 840 km²),
• Kefalinia (ok. 780 km²),
• Korfu (592 km²),
• Samos (ok. 476 km²),
• Lemnos (476 km²),
• Naksos (ok. 430 km²),
• Zakintos (406 km²),
• Thasos (ok. 390 km²).

Większość z wysp Grecji wchodzi w skład archipelagów, z których główne to:

• Wyspy Jońskie,
• Wyspy Egejskie, w tym:
  • Cyklady,
  • Sporady,
  • Dodekanez.

Blisko 81% powierzchni Grecji zajmują pasma górskie (śr. wysokość 1200–1800 m n.p.m.), które przyjmują przebieg południkowy. Obszary nizinne są niewielkie i występują w pobliżu wybrzeży (Niz. Salonicka, Tracka, Tesalska oraz Argolidzka). Półwysep Chalcydycki tworzy 3 wtórne półwyspy: Kassandra, Sithonia i Athos.

Klimat Grecji

Grecja pozostaje pod wpływem klimatu śródziemnomorskiego. Cechuje go łagodna zima z suchym, gorącym latem. W najcieplejszym miesiącu średnia temperatura wynosi ponad 22 °C. Są co najmniej cztery miesiące ze średnią temperaturą ponad 10 °C, w zimie mogą zdarzać się przymrozki. Notuje się co najmniej trzy razy więcej opadów atmosferycznych w najwilgotniejszych miesiącach zimowych w porównaniu z suchym latem.

Należy jednak pamiętać, że klimat w Grecji różni się i można podzielić go na trzy części: Morza Śródziemnego, który jest zarezerwowany dla południowej części kraju, szczególnie w okolicy ośrodków wypoczynkowych, alpejski, który dominuje w górach w okolicach takich jak Olympus i Pindos; umiarkowany, który jest bardziej powściągliwy w północnej części kraju^[15].

Opady w Grecji zależą od regionu. W zachodniej części Grecji są charakteryzowane przez łagodne i często bardzo deszczowe zimy i opady wahają się od 700 do 1500 mm rocznie. We wschodniej części Grecji jest bardziej sucho i opady wahają się od 400 do 500 mm rocznie.

Pory roku w Grecji

Nazwa

Polska nazwa Grecja, podobnie jak nazwy w wielu innych językach, np. angielska Greece, francuska Grèce, pochodzi od łacińskiej nazwy Graecia stosowanej przez Rzymian i znaczącej „ziemia Greków”. Nazwa łacińska pochodzi zaś od greckiego Γραικός, w starożytności nazwy własnej mieszkańców miejscowości Tanagra, w Beocji, grupy Hellenów, która jako pierwsza, osiedliła się następnie w Italii^[16]. Początkowo staroruska nazwa Grieki, stosowana w nazwie drogi iz Wariag w Grieki, i jej południowosłowiański odpowiednik Grьkъ (odnotowany w żywotach Metodego z IX w.) odnosiły się do całego Cesarstwa Bizantyńskiego, a nie tylko do ziem greckich. W tym samym znaczeniu u Długosza notowana jest nazwa Grecia, będąca zlatynizowaną nazwą staroruską, a nie zniekształconym zapisem nazwy łacińskiej. Utożsamianie w tamtym czasie u Słowian nazwy Grecja z całym Cesarstwem Bizantyjskim, a nie z samymi ziemiami greckimi, wynika prawdopodobnie z używania w nim języka greckiego – był to na tym obszarze język państwowy, język religii, piśmiennictwa oraz codziennego porozumiewania się. Jeszcze w XVI w. u Stryjkowskiego (Kronika Polska, Litewska, Żmudzka i wszystkiej Rusi) i Bielskiego (Kronika, to jest historia świata) spotykana jest nazwa Cesarstwo Greckie w odniesieniu do nieistniejącego już wówczas Cesarstwa Bizantyńskiego. Od XVI w. w języku polskim nazwa Grecyja (później w zapisie Grecja) odnoszona jest do ziem greckich, a następnie do niepodległego państwa greckiego. Jedynie sporadycznie w tym znaczeniu stosowane były inne nazwy – Achaja (odnotowywana w VI i XVII w.), Liwadyja (odnotowywana w XVIII w.) i Hellas (odnotowywana w XVIII i XIX w.)^[17][18].

Historia Grecji

 Osobny artykuł: Historia Grecji.

Silny wpływ na rozwój starożytnej cywilizacji greckiej wywarły warunki naturalne. Granice górskie podzieliły kraj na wiele niezależnych miast, o różnorodnych formach władzy państwowej. Sąsiedztwo morza sprawiło, że Hellenowie byli odkrywcami i kupcami, dzięki czemu wymieniali towary i idee z innymi ludami świata śródziemnomorskiego. Bliski Wschód i Egipt wywarły wpływ na powstanie mitów greckich, które znalazły wyraz w poezji epickiej, a później w dramacie i sztukach plastycznych. Ziemia obfitowała w marmur i glinę, co umożliwiło wznoszenie świątyń oraz tworzenie rzeźb i ceramiki, głównych źródeł wyobrażeń na temat antycznej kultury Grecji.

Greckie wybrzeża Morza Egejskiego były pierwszym miejscem w Europie, w którym wykształciły się zaawansowane cywilizacje – kultura cykladzka, kultura minojska oraz kultura mykeńska. Następnie, na Peloponezie i w dzisiejszej Grecji Środkowej, a także na wyspach Morza Jońskiego i Egejskiego wyrosło wiele państw-miast (poleis). Położenie sprzyjało rozwojowi handlu i ekspansji kolonialnej na wybrzeża Azji Mniejszej, południowych Włoch i Morza Czarnego. Miasta sprzymierzały się z najsilniejszymi – Atenami i Spartą, aby powstrzymać ekspansję Persów. Gdy odepchnięto wroga, pojawiły się konflikty między poleis, których kulminacją była wojna peloponeska. W ciągu stulecia po niej i po okresie hegemonii Teb, Grecja została zjednoczona pod rządami macedońskimi przez Filipa II. Po śmierci Filipa z rąk zamachowca, władzę przejął jego syn Aleksander, który podbił imperium perskie, jednocząc świat grecki z Bliskim Wschodem w jednym państwie. Po jego nagłej śmierci hellenistyczne imperium stało się polem walk między jego generałami.

W 146 r. p.n.e. Półwysep Bałkański i wyspy greckie zostały zajęte przez Rzymian. Grecja stała się prowincją rzymską, ale nie przerwało to rozwoju greckiej kultury. Nowi władcy przyjęli ją i rozprzestrzenili na terenie swojego imperium.

 Osobny artykuł: Cesarstwo Bizantyńskie.

17 marca 1821 wybuchło gwałtowne powstanie antytureckie. W okręgu Mani, na półwyspie Peloponez, zdobyto wszystkie trzy tureckie zamki garnizonowe. Następnie, 25 marca 1821, arcybiskup Patras, Germanos, wezwał wszystkich Greków do walki o wyzwolenie narodowe. Stąd 25 marca jest świętem narodowym, jednym z dwóch oficjalnych (drugie to dzień „Nie!”, 28 października, rocznica odrzucenia ultimatum Mussoliniego). Powstanie, po krwawych walkach, z pomocą Anglii, Francji i Rosji, doprowadziło w 1830 r. do odzyskania niepodległości i powstanie Królestwa na terenach z Peloponezu i środkowej Grecji.

W wyniku wojny z imperium osmańskim w roku 1897 oraz wojen bałkańskich przyłączone zostały Kreta, Epir, oraz Macedonia z Salonikami. W czasie I wojny światowej Grecja długo była neutralna a król Konstantyn I Glücksburg przejawiał silne tendencje proniemieckie. 27 czerwca 1917 roku Grecja włączyła się do wojny po stronie państw ententy w atmosferze rządowego zamachu stanu, król został zdetronizowany. Przegrana państw centralnych, w tym Imperium Osmańskiego oraz pogromy i ludobójstwo ludności prawosławnej w Turcji, otworzyły przed rządem w Atenach szansę realizacji haseł Wielkiej Idei, czyli zjednoczenia Greków w ramach jednego państwa, nawiązującego do tradycji monarchii bizantyńskiej, ze stolicą w Konstantynopolu. Pod wpływem tej idei rządy Grecji podjęły kolejne decyzje o zajęciu rejonu dawnej Jonii, a następnie także o kontynuacji grecko-tureckiej wojny. Z upoważnienia państw Ententy, wojska greckie zajęły wtedy okręg Smyrny, o którego przyszłości zdecydować miało referendum. Turcja nie uznała zmiany granic, kontynuując starcia. Grecy zdecydowali wtedy o ofensywie w głąb Anatolii, zakończonej klęską i kolejnymi, licznymi pogromami ludności prawosławnej w Azji Mniejszej. Zawarty w 1923 r. w Lozannie traktat pokojowy zatwierdzał wymianę ludności między Grecją a Turcją według kryterium wyznawanej religii^[21]. W 1924 r. proklamowano republikę, a w 1935 r. przywrócono monarchię. W obydwu wojnach światowych Grecy walczyli po stronie aliantów. W okresie II wojny światowej większość terytorium Grecji administrowana była przez hitlerowski rząd kolaboracyjny.

 Osobne artykuły: Państwo Greckie i Wojna domowa w Grecji.

W wyniku plebiscytu z 1 września 1946, ustrój Grecji określono jako monarchię konstytucyjną. W 1967 r. władzę przejęła junta czarnych pułkowników. W roku 1974 junta została obalona i nastały rządy demokratyczne.

Grecja od 1952 r. należy do NATO, a od 1981 roku jest w EWG.

Ustrój polityczny

 Osobny artykuł: Ustrój polityczny Grecji.

Grecja jest demokracją parlamentarną. Na czele państwa stoi prezydent, który jest wybierany przez parlament na pięcioletnią kadencję. Władzę ustawodawczą sprawuje parlament oraz prezydent. Parlament składa się z 300 parlamentarzystów, wybieranych na czteroletnią kadencję.

Według nowych zasad 250 mandatów w parlamencie przyznawanych jest w systemie proporcjonalnym, a pozostałych 50 automatycznie przypada partii, która uzyskała największą liczbę głosów^[22]. Aktualnie (9/2014) międzypartyjne konsultacje wskazują na możliwość likwidacji tego uprzywilejowania^[23].

Władzę wykonawczą sprawuje rząd oraz prezydent. Premier wyznaczany jest przez prezydenta państwa, który powołuje na to stanowisko przewodniczącego partii mającej w parlamencie absolutną większość lub większość względną. Rząd musi otrzymać w parlamencie wotum zaufania.

Obecna sytuacja polityczna

W czerwcu 2012 po powtórnych wyborach (po majowych nie utworzono rządu), premierem został Andonis Samaras z Nowej Demokracji tworząc koalicyjny rząd z PASOK-iem i Demokratyczną Lewicą (DIMAR). W czerwcu 2014, po uprzednim wycofaniu się DIMAR, krajem kierowały jedynie te same dwie partie, na przemian sprawujące władzę od 1974 r.

Po przedterminowych wyborach w styczniu 2015 roku, wygranych przez Koalicję Radykalnej Lewicy (SYRIZA), premierem został Alexis Tsipras, tworząc rząd koalicyjny z Niezależnymi Grekami. 5 lipca 2015 odbyło się referendum, w którym Grecy większością prawie 62% opowiedzieli się przeciwko zagranicznej pomocy finansowej na warunkach „trojki”^[24].

System prawny

 Osobny artykuł: System prawny Grecji.

W Grecji obowiązuje system prawa należący do typu kontynentalnego. Na jego kształt duży wpływ miały prawo niemieckie i francuskie^[25]. Jego podstawą jest Konstytucja Grecji z 1975 r.

Podział administracyjny

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Grecji.

Grecja jest podzielona na 13 regionów (περιφέρεια – periféreia, l.mn. περιφέρειες – periféreies), które dzielą się na 54 departamenty (νομός – nomós, l. mn. νομοί – nomoí).

W myśl uchwalonej już ustawy, z dniem 1 stycznia 2011 liczba gmin i departamentów uległa redukcji o ok. 40%. Zapewnić ma to budżetowi państwa oszczędność 1,8 mld euro, corocznie.

Siły zbrojne

Grecja dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi^[26]. Uzbrojenie sił lądowych Grecji składało się w 2014 roku z: 1244 czołgów oraz 3571 opancerzonych pojazdów bojowych^[26]. Marynarka wojenna Grecji dysponowała w 2014 roku: 31 okrętami obrony przybrzeża, 13 fregatami, 4 okrętami obrony przeciwminowej oraz 8 okrętami podwodnymi^[26]. Greckie siły powietrzne z kolei miały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 224 myśliwców, 205 samolotów transportowych, 156 samolotów szkolno-bojowych, 202 śmigłowców oraz 29 śmigłowców szturmowych^[26].

Wojska greckie w 2014 roku liczyły 177,6 tys. żołnierzy zawodowych oraz 280 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) greckie siły zbrojne stanowią 57. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 6,5 mld dolarów (USD)^[26].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Wojsko greckie.

Demografia

 Osobny artykuł: Grecy.

Jako Grecy, określa się 98% stałych mieszkańców, czyli pomijając imigrantów ekonomicznych. Odmienność językowa lub kulturowa nie jest w Grecji tożsama z przynależnością do innego narodu. Jedynie ułamek ludności słowiańskojęzycznej oraz cała ludność, używająca w domach języka tureckiego, nie uważa się za Greków. Główne mniejszości narodowościowe, językowe lub kulturowe to Cyganie (ok. 300 tys.), Turcy i Pomacy (stanowiący łącznie ok. 100-130 tys. wyznawców islamu), Arumuni zwani tu Wlachami, Macedończycy, Albańczycy. Liczna jest grupa ludności słowiańskojęzycznej, lub ludności dwu- i trójjęzycznej, identyfikująca się jako rdzenni Grecy. Według raportu Komitetu Helsińskiego^[27], spośród ok. 200 tysięcy ludności słowiańskojęzycznej, rdzennie tubylczej, zamieszkałej w greckiej prowincji Macedonia, co najwyżej 30 tysięcy osób identyfikuje się nie jako Grecy, a jako Macedończycy. Jako Grecy, zdecydowanie określa się ludność używająca języka wołoskiego, oraz Arvanici, tj. lud o korzeniach albańskich, zamieszkały w całej Grecji od kilku stuleci, większa część Cyganów oraz Pontowie. Liczni rosyjskojęzyczni repatrianci z Rosji i ZSRR, określają się jako Pontowie, zatem także Grecy. Gęstość zaludnienia kraju wynosi 82 osób/km². Według danych meldunkowych, w miastach mieszka 63% ludności. Jednak w Grecji nie ma obowiązku zmiany meldunku przez obywatela w wypadku zmiany miejsca zamieszkania. Toteż w gminach zameldowania znacznej części mieszkańców Grecji są tylko przechowywane dane osób, w rzeczywistości tam już niezamieszkałych. Większe zespoły miejskie składają się ze spójnych urbanistycznie, lecz odrębnych administracyjnie jednostek, gmin miejskich, prawnie określanych także jako „miasto”. Do największych z nich należą:

23 grudnia 2015 parlament uchwalił ustawę umożliwiającą zawieranie rejestrowanych związków jednopłciowych^[31].

Cudzoziemcy w Grecji

Według danych służby statystycznej Eurostat, w 2008 roku Grecję zamieszkiwało legalnie około 906 tysięcy cudzoziemców, do których należeli głównie Albańczycy, stanowiący 63,7% ogółu legalnie przebywających w Grecji cudzoziemców. W rzeczywistości liczby te należy powiększyć jeszcze o co najmniej milion, niezameldowanych w Grecji, jednak także zamieszkałych tu już na stałe imigrantów nielegalnych^[32]. Nielegalni imigranci, to głównie ludność pochodzenia azjatyckiego.

Religia

 Osobny artykuł: Religia w Grecji.

Większa część stałych mieszkańców Grecji jest wyznawcami prawosławnego Autokefalicznego Kościoła Greckiego, na którego czele stoi metropolita Aten i całej Hellady (obecnie arcybiskup Hieronim II). Kościół podzielony jest administracyjnie na 81 diecezji, w których znajduje się 9000 kościołów i 300 monasterów (nie licząc autonomicznego okręgu Świętej Góry Athos).

Dane z 2010 według Pew Research Center^[33][34]:

• chrześcijaństwo: 88,1%:
  • prawosławie: 87,1%,
  • katolicyzm: 0,7%,
  • protestantyzm: 0,3%, gł. zielonoświątkowcy,
• brak religii: 6,1%,
• islam: 5,3%,
• inni chrześcijanie: 0,2%,
• hinduizm: 0,1%,
• tradycyjne religie etniczne.

Wśród imigrantów dominującą religią jest islam.

Gospodarka

 Osobny artykuł: Gospodarka Grecji.

Spośród państw UE Grecja ma najgorszy wskaźnik wolności gospodarczej. W rankingu ogólnoświatowym nie jest nawet w pierwszej setce^[35].

W latach 1981–2008 nastąpiły w Grecji znaczne przeobrażenia gospodarcze i rozpoczął się szybki rozwój gospodarczy. W miejsce rolno-surowcowej, z silnie zaznaczonym udziałem przemysłu, uformowała się gospodarka o większym udziale usług (głównie transport, obsługa turystów, handel, finanse), a z zanikającym, często przenoszonym za granicę^[36] przemysłem – proces dezindustrializacji, trwający także obecnie^[37][38].

Większą rolę odegrało tu członkostwo (od 1981) i pomoc Wspólnoty Europejskiej. W latach od 1985 do 1991 Grecja otrzymała 2,5 mld dolarów amerykańskich w ramach tzw. planu integracyjnego, średni roczny przyrost produktu krajowego brutto wynosił w latach 1987–1990 1,6%. Usługi wytwarzają 78,3% produktu krajowego brutto, przemysł – 18%, rolnictwo – 3,6% (2011)^[39]. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w 2007 roku wyniósł $27 360, czyli ok. 93% średniej unijnej. Największe bezrobocie w UE.

Od roku 2008 zaznaczył się gwałtowny spadek PKB, przekraczający 25%^[40]. W greckiej gospodarce utrzymuje się wciąż problem niemożności osiągnięcia płynności płatniczej przez budżet państwa i przedsiębiorstwa^[41][42]. Toteż w okresach przedwyborczych, dodatkowe miliardy w banknotach dowożone są zza granicy^[43], co jest mechanizmem dopuszczonym przez systemy zabezpieczeń strefy euro, przewidzianym dla potrzeb ad hoc zapewnienia płynności.

1 stycznia 2002 r. Grecja weszła do strefy euro. Od roku 2002 nastąpiło załamanie bilansu handlu zagranicznego, z -20 mld w 2001, do -65 mld USD w roku 2008. Poprawa rozpoczęła się w 2009, w okolicznościach głębokiej recesji i szybkiego spadku siły nabywczej ludności^{[44][45][46][47]}.

Mocnymi punktami gospodarki są turystyka i eksploatacja pierwszej w świecie, pod względem wartości jednostek, floty handlowej^[48]. Dodatkowo, Grecy eksploatują liczne jednostki tzw. tanich bander.

Turystyka:

• wytwarza 16,4% PKB^[49];
• równoważy 51,2% deficytu handlowego^[49];
• zatrudnia co piątego pracującego w kraju^[49];
• generuje obrót rynkowy, wysokości 34 mld euro^[49];
• jej udział w wytwarzaniu PKB i tworzeniu miejsc pracy wzrasta^[49], także w związku z recesją, utrzymującą się w większości pozostałych działów gospodarki.

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 23,599 mln. turystów (7,1% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 15,673 mld dolarów^[50].

 Zobacz też: Kryzys zadłużenia w Grecji.

Zobacz też

• kuchnia grecka
• Achajowie, Dorowie, Jonowie, Eolowie
• mitologia grecka
• konflikt grecko-macedoński
• Ludobójstwo Greków Pontyjskich