Butle gazowe – pojemniki do przechowywania gazów pod dużym ciśnieniem. Są wykonywane ze stali wysokowęglowej, stali nierdzewnej, aluminium lub materiałów kompozytowych.

Podział butli

Butle gazowe można podzielić na cztery rodzaje, ze względu na stan skupienia materii wewnątrz butli. Znajdująca się w nich substancja jest:

• w stanie gazowym w normalnej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu
• ciekła w normalnej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu
• rozpuszczona
• ciekła w obniżonej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu.

Grupa 1

W tych butlach gaz jest nadal w stanie gazowym w normalnej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu, na przykład:

• powietrze
• argon
• hel
• azot
• tlen.

Grupa 2

W tych butlach gaz jest skroplony w normalnej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu, na przykład:

• butan
• LPG
• propan
• dwutlenek węgla (czasami zaliczany jest do grupy 4)
• podtlenek azotu.

Grupa 3

W tych butlach gaz jest rozpuszczony w obojętnym rozpuszczalniku w normalnej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu, na przykład:

• acetylen.

Uwaga: Butle z acetylenem zawierają obojętny wypełniacz, a acetylen jest rozpuszczony w acetonie lub dimetyloformamidzie. Acetylen jest wpompowywany do butli i rozpuszcza się w sorbencie. Kiedy butla z acetylenem jest otwierana, acetylen powraca z roztworu w formie dużych bąbelków niczym gaz z otwieranego szampana.

Grupa 4

W tych butlach gaz jest skroplony w obniżonej temperaturze i podwyższonym ciśnieniu. Butle te są kriogeniczne, na przykład:

• ciekły azot
• ciekły tlen
• skroplony dwutlenek węgla.

Parowanie i objętość

Przyjmuje się, że substancja w postaci gazowej ma objętość 800 razy większą niż w stanie cieczy w standardowej temperaturze i ciśnieniu z dokładnością do pewnych odchyleń spowodowanych różnymi oddziaływaniami międzycząsteczkowymi w różnych substancjach. Standardowo ciśnienie w butli gazowej jest utrzymywane w granicach 200–400 atmosfer.

Wymogi dotyczące obsługi

Ponieważ zawartość butli jest pod wysokim ciśnieniem i bywa również niebezpieczna, butla wyposażona jest w specjalne uchwyty i łańcuchy uniemożliwiające upadek i zbicie, ma odpowiednią wentylację zabezpieczoną przed uszkodzeniem uniemożliwiającą wydostanie się potencjalnie niebezpiecznej zawartości.

Kolory

Różne kraje stosują różne oznaczenia butli, ale trwają próby ustandaryzowania ich kodowania kolorystycznego.

• Kolory butli z gazami medycznymi są zgodne z ISO 32, lecz nie wszystkie kraje tego przestrzegają.
• W całej Europie butle gazowe mają ustandaryzowane kolory według EN 1089-3.
• W Stanach Zjednoczonych kolory butli nie są prawnie regulowane, dlatego mogą być różne.

Z powodu tych niejednoznaczności dobrze jest sprawdzać etykietę butli i nie polegać tylko na jej kolorze.

Oznaczenia butli europejskich

Sposób oznaczania butli gazowych według normy EN 1089-3 stosowany w Europie^[1][2] (nie dotyczy butli z gazem LPG). Oznaczenie kolorystyczne umieszczane jest na czaszy butli, część cylindryczna w zasadzie może być malowana dowolnie. W Polsce producenci gazów technicznych przyjęli jednak następujące zasady malowania cylindrycznych części butli gazowych:

• Tlen – butla niebieska (Gentian blue, RAL 5010)
• Acetylen – butla kasztanowoczerwona (Oxide red, RAL 3009)
• Gazy medyczne i do oddychania – butla biała (Pure white, RAL 9010)
• Gazy do użytku spożywczego (dwutlenek węgla) – butla jasnozielona (Yellow green, RAL 6018)

Kolory oznakowania butli (czasza butli) według normy EN 1089-3 są następujące (w nawiasie oznaczenie koloru według RAL):

Czyste, specyficzne gazy

• Acetylen – kolor kasztanowoczerwony (Oxide red, RAL 3009)
• Argon – kolor ciemnozielony (Emerald green, RAL 6001)
• Dwutlenek węgla – kolor szary (Dusty grey, RAL 7037)
• Hel – kolor brązowy (Olive brown, RAL 8008)
• Podtlenek azotu – kolor niebieski (Gentian blue, RAL 5010)
• Azot – kolor czarny (Jet black, RAL 9005)
• Tlen – kolor biały (Pure white, RAL 9010)

Podstawowe właściwości gazu

• Gazy obojętne – kolor jasnozielony (Yellow green, RAL 6018)
• Gazy toksyczne i korozyjne – kolor żółty (Zinc yellow, RAL 1018)
• Gazy utleniające – kolor niebieski (Gentian blue, RAL 5010)
• Gazy łatwopalne – kolor czerwony (Flame red, RAL 3000)

przykłady:

• Toksyczny i łatwopalny lub toksyczny i korozyjny – kolor żółty + czerwony (RAL 1018 + RAL 3000)
• Toksyczny i utleniający lub korozyjny i utleniający – kolor żółty + niebieski (RAL 1018 + RAL 5010)

Mieszanki gazowe, przeważnie do nurkowania

• Powietrze – butla biała i w jednej czwartej czarna
• Heliox (mieszanka helu i tlenu) – butla biała i w jednej czwartej brązowa
• Nitrox (mieszanka azotu i tlenu) – butla biała i częściowo czarna
• Trimix (mieszanka helu, azotu i tlenu) – butla biała, czarna i częściowo brązowa

Mieszanki gazowe, do kalibracji (wzorcowania) i walidacji urządzeń pomiarowych i detektorów

• wszystkie składy