Śruba okrętowa, śruba napędowa, śruba statku – rodzaj pędnika o napędzie mechanicznym, służący do napędzania statku wodnego. Przetwarza ruch obrotowy wału śrubowego na siłę naporu poruszającą statek.

Spotykane są śruby wyposażone w dwie do siedmiu łopat (najczęściej cztery). Ponadto rozróżnia się śruby stałe, nastawne i składane.

Śruby okrętowe stałe (o stałym skoku) stosowane są w układach napędowych z silnikami nawrotnymi, gdzie prędkość i kierunek poruszania się jednostki (naprzód/wstecz) regulowane są prędkością obrotową i kierunkiem obrotów głównego silnika napędowego statku.

Śruba nastawna (tzw. o zmiennym skoku) daje możliwość zmiany ustawienia kąta natarcia łopat, a więc zwrotu i wartości wytwarzanej siły ciągu. Dzięki temu zachowując kierunek i wartość prędkości obrotowej silnika głównego, poprzez zmianę jedynie kąta wychylenia łopat możliwy jest ruch do przodu lub wstecz ze zmienną prędkości. W przypadku ustawienia łopat w położeniu neutralnym (zerowym) redukowany jest opór stawiany przez śrubę.

Śruba składana często stosowana jest na jachtach żaglowych, gdzie istotną rolę odgrywa opór hydrodynamiczny stawiany przez łopaty śruby. Ich konstrukcja pozwala na złożenie łopat podczas poruszania się pod żaglami oraz ich samoczynne rozłożenie pod wpływem siły odśrodkowej przy uruchomieniu silnika. Tego typu rozwiązanie jest mało efektywne przy ruchu wstecz.

Śruba napędowa zastąpiła koła łopatkowe.

Historia

Wynalezienie śruby napędowej przypisuje się następującym osobom^[1][2]:

• David Bushnell (1776) – amerykański wynalazca i matematyk,
• Josef Ressel (1827) – austriacki wynalazca, z zawodu inżynier leśnictwa,
• Louis Frédéric Sauvage (1832) – francuski wynalazca i konstruktor okrętów,
• John Ericsson (1836-1837) – amerykański inżynier i wynalazca szwedzkiego pochodzenia.

Pierwsze znane pomysły użycia śruby do napędu statku pochodzą z 1802, kiedy Edwart Shorter opatentował ręcznie napędzaną śrubę, zaznaczając, że odpowiednio zaprojektowany silnik parowy byłby znacznie użyteczniejszy do tego celu. Niezależnie od niego śrubę napędową zaprojektował Edward Lyon Berthon po przykrym dla niego doświadczeniu: 28 czerwca 1834, gdy podczas miesiąca miodowego wybrał się w rejs po Jeziorze Genewskim, jego szkicownik został zalany wodą z koła łopatkowego przepływającego obok statku. Berthon wysłał swój projekt do Admiralicji Royal Navy, która odrzuciła jego pomysł jako niepraktyczną zabawkę^[3].

Śruba została ponownie niezależnie wynaleziona przez Francisa Pettita Smitha – jednego z głównych projektantów "Archimedesa", pierwszego statku napędzanego śrubą. Pierwszym okrętem o napędzie śrubowym był angielski HMS Rattler, wodowany w 1843^[4][5].

• Jerzy W. Dziewulski: Wiadomości o jachtach żaglowych. Warszawa: Alma-Press, 2008, s. 271-272. ISBN 978-83-7020-358-0.